Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն

Ուրբաթ, 25 Դեկտեմբերի 2009

Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանն այսօր կառավարության մամուլի կենտրոնում հանդիպել է զանգվածային լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների հետ և նրանց հետ ամփոփել անցնող տարին։

Տիգրան Սարգսյան.
-2009 թվականի արդյունքներն ամփոփելու համար կարծում եմ դեռևս մեզ ժամանակ է անհրաժեշտ, որպեսզի կարողանանք խորքային գնահատականներ տալ, թե ինչպիսի մարտահրավերների հետ էինք առնչվում, որոնք էին էական գործընթացները, որոնք` ժամանակավոր։ Իհարկե, ապագայում մենք կկարողանանք ավելի օբյեկտիվ գնահատականներ տալ։
Ակնհայտ է, որ մեր նորագույն պատմության մեջ 2009 թվականը լի էր փորձություններով, դժվարություններով։ Մեր երիտասարդ պետությունը ցույց տվեց, որ մենք կարող ենք նույնիսկ նման ծանր արհավիրքներ հաղթահարել մեզ համար մինիմալ կորուստներով։ Համաշխարհային ֆինանսական և տնտեսական աննախադեպ ճգնաժամն իր ծավալներով, հետևանքներով և գլոբալ ազդեցությամբ, բնականաբար, չէր կարող շրջանցել նաև Հայաստանի Հանրապետությունը։ Այս առումով 2009 թվականի մակրոտնտեսական վերլուծությունը ես արդեն իսկ ներկայացրել եմ Ձեր ուշադրությանը` Ազգային ժողովում ներկայացնելով կառավարության հաշվետվությունը։ Այս ճգնաժամն ակնհայտորեն բացահայտեց մեր թույլ կողմերը։ Միևնույն ժամանակ այս ճգնաժամը մեզ դասեր է տալիս. մենք պարտավոր ենք ավելի համարձակ լինել բարեփոխումների իրականացման գործում, պարտավոր ենք դիվերսիֆիկացիայի ենթարկել մեր տնտեսությունը, իրականացնել բարեփոխումներ, ստեղծել հավասար մրցակցային պայմաններ, որը ժամանակակից աշխարհում այլընտրանք չունի` մասնավոր ներդրումներ ներգրավելու, գրավչությունն ավելացնելու առումով։ Այստեղ մեր տնտեսությունը դեռևս մնում է խոցելի և մեր անելիքներն էլ այդ առումով ակնհայտ են։
Արդյո՞ք կառավարության կողմից ընտրված հակաճգնաժամային ռազմավարությունն այլընտրանք ուներ։ Իհարկե, մենք զերծ չէինք բազմաթիվ քննադատություներից։ Մեր հակաճգնաժամային ծրագրի քննադատները քիչ չէին, բայց մեր համագործակցությունը Համաշխարհային բանկի, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի, միջազգային այլ կազմակերպությունների հետ ցույց են տալիս, որ մենք ընտրել էինք արդյունավետ և ճիշտ ռազմավարություն։ Մասնավորապես, մենք կտրուկ ավելացրեցինք մեր ծախսերը` ուժեղացնելով ենթակառուցվածքները։ Դա մեր հակաճգնաժամային ծրագրի կարևոր ռազմավարություններից էր։ Արդյունքում`
2009 թվականի ընթացքում պետությունը ծախսել է շուրջ 900 մլրդ դրամ, այն պարագայում, երբ 2008 թվականին մենք ծախսել էինք 810 մլրդ դրամ։ 2008 թ. մենք արձանագրում էինք տնտեսական աճ, 2009 թ. արձանագրեցինք շուրջ 15 տոկոսանոց անկում, բայց 2010 թվականի ճգնաժամի պարագայում անգամ մեզ հաջողվեց ծախսերը շուրջ 100 մլրդ դրամով ավելացնել։ Բնականաբար, ծախսերի ավելացումը խթանեց տնտեսության որոշ ոլորտների զարգացումը, ավելացրեց մեր քաղաքացիների դիմադրողականությունը, որովհետև 2009 թվականին մենք ավելացրել ենք թոշակները 16 տոկոսով, աշխատավարձերը` 11 տոկոսով, ընդ որում, աշխատավարձերի աճ ենք արձանագրել ոչ միայն պետական հատվածում, այլև մասնավոր հատվածում։ Եվ այս ամենը կատարվել է 15 տոկոս տնտեսական անկման պայմաններում։ Աղետի գոտում ստեղծել ենք շուրջ 3000 նոր աշխատատեղեր։ Այստեղ մենք իրականացրել ենք մեծածավալ շինարարական աշխատանքներ, և այդ աշխատանքները շարունակվելու են 2010-2011 թվականներին։ Մենք կառուցել ենք 415 կմ ճանապարհ, ընդ որում, ե՛ւ գյուղական, ե՛ւ հանրապետական նշանակության ճանապարհներ։ Դա նշանակում է, որ 1000-ից ավելի աշխատատեղեր ենք ստեղծել միայն այդ ոլորտում։ Ոռոգման համակարգում մենք կառուցել ենք 300 կմ ջրագիծ։ Այս աշխատանքները 2010-ին շարունակվելու են, մենք կառուցելու ենք ավելի քան 500 կմ ջրագիծ։ Այսինքն, ենթակառուցվածքները գտնվելու են մեր ուշադրության կենտրոնում և ստեղծվելու են նոր աշխատատեղեր։
Ընդհանուր առմամբ 2009 թվականին մենք գրանցել ենք շուրջ 8000 գործազուրկների ավելացում, այն պարագայում, երբ ունեցել ենք աննախադեպ տնտեսական անկում, որի 40 տոկոսը շինարարության ոլորտում է։ Իսկ այս ոլորտում ֆինանսավորումը հիմնականում իրականացվում էր Ռուսաստանից և ԱՄՆ-ից եկող ներդրումների հաշվին։
Միևնույն ժամանակ, այս պրոբլեմների ներքո մենք ունեցել ենք նաև հաջողություններ։ Մասնավորապես, ուզում եմ արձանագրել, որ ՏՏ ոլորտում մենք 2009 թվականին արձանագրելու ենք 3,5 տոկոսանոց աճ։ Դա պայմանավորված է երկու հանգամանքով։ Առաջինը` դուք տեղյակ եք, որ մենք ունենք Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների խորհուրդ, որտեղ ներառված են այդ ոլորտի առաջատար ձեռնարկությունների ղեկավարները։ Նրանց հետ միասին մենք 2008-2009 թվականների ընթացքում իրականացրել ենք լուրջ միջոցառումներ, որոնք բարելավել են միջավայրն այս ոլորտում։ Տնտեսության դիվերսիֆիկացիայի տեսակետից ՏՏ ոլորտը գերակայություն է մեզ համար, և չափազանց կարևոր է, որ այս ճգնաժամի տարիներին այն նույնպես դիմացել է փորձությանը և ավելին, կարողացել է իր դիրքերն ամրապնդել։ Արդյունքում մենք տեսնում ենք, որ 2009 թվականի սկզբին Հայաստանում ինտերնետի ապահովումը հասնում է 1 գբ վայրկյանում, տարվա վերջին մենք ունենք 2,1 գբ վայրկյանում։ Չափազանց կարևոր է, որ ինտերնետի գներն այս տարվա ընթացքում երկու անգամ նվազել են, և այս միտումը պահպանվելու է նաև 2010 թվականին, ինչը մեզ համար էական նշանակություն ունի։ ՏՏ ոլորտում հայտնվեց նոր Orange ընկերությունը, որը բարձրացրեց ոլորտում մրցունակությունն ու մրցակցությունը։ Արդյունքում մենք այսօր իսկ ունենք բաժանորդների կրկնապատիկ աճ, որոնք օգտվում են ինտերնետից։ Մենք տարին սկսել ենք 75 000 բաժանորդներով, այս պահի դրությամբ ունենք 150 000 բաժանորդներ։ Ընդ որում, GPRS բաժանորդների քանակն արդեն իսկ կազմում է 700 000 հոգի։ Այսինքն, 2009 թվականի ընթացքում ստեղծվել են բարենպաստ պայմաններ, որպեսզի 2010 թվականին կարողանանք արձանագրել, որ ՏՏ ոլորտն այսուհետև լինելու է մեր տնտեսական համակարգի կարևորագույն շարժիչ ուժերից մեկը։ Իր ծավալներով և աշխատողների քանակով այն արդեն իսկ գերազանցում է հանքահումքային արդյունաբերությունը։
Մեր միջոցառումների երկրորդ ուղղությունը փոքր և միջին բիզնեսի համար բարենպաստ պայմանների ստեղծումն էր։ 32 000 սուբյեկտ օգտվեց 2009 թ. ընթացքում ավելացված արժեքի հարկի արտոնությունից։ 3 մլն դրամից հարկման շեմը բարձրացրեցինք 58 մլն դրամի, որի արդյունքում 32 000 սուբյեկտ մոտավորապես 24 մլրդ դրամի չափով հարկեր չի վճարել։ Հասկանալի է, որ այս միջոցառումը հնարավորություն տվեց նաև մեր փոքր բիզնեսի հազարավոր ձեռնարկություններին ուժեղացնել իրենց դիմադրողականությունը ճգնաժամի բացասական հետևանքների նկատմամբ։ 2009 թվականի ընթացքում 20 մլրդ դրամից ավելի գերավճարներ վերադարձվել է մասնավոր հատվածին, ինչը, բնականաբար, նրանց ֆինանսական վիճակը բարելավել է։ Նմանատիպ միջոցառումները հնարավորություն են տվել մեղմել ճգնաժամի բացասական հետևանքները։ Իհարկե, մենք կարող էինք ավելի արդյունավետ լինել այս կամ այն ոլորտում, իհարկե, մենք ունենք բազմաթիվ բացթողումներ, թերացումներ, բայց ռազմավարությունը ճիշտ էր ընտրված, և այդ ռազմավարության ընթացքում իրականացված միջոցառումների արդյունքն այն է, որ մենք ամբողջությամբ կատարել ենք մեր սոցիալական պարտավորությունները, չենք կուտակել պարտքեր, և մեզ հաջողվել է խուսափել սոցիալական բացասական հետևանքներից, որոնք առկա էին ԱՊՀ բոլոր երկրներում։ Կարևորագույն դասերից մեկն այն է, որ բանկային համակարգը նախապատրաստված էր ճգնաժամին։ Հայաստանը միակ պետությունն է, որը ոչ մի լումա օգնություն չի տրամադրել առևտրային բանկերին։ Առևտրային բանկերը կարողացել են ինքնուրույնաբար դիմագրավել այս փորձություններին, ունեցել են կապիտալիզացիայի բավարար մակարդակ և ունեցել են լիկվիդային բավարար միջոցներ, որպեսզի սպասարկեն ավանդատուներին։ Ավելին, 2009 թվականին բանկային համակարգում մեր քաղաքացիների ավանդային խնայողություններն աճել են ավելի քան 30 տոկոսով։ Սա նշանակում է, որ վստահությունը բանկային համակարգի նկատմամբ ոչ միայն չի խաթարվել, այլ մարդիկ նախապատվություն են տվել իրենց խնայողությունները պահել բանկային համակարգում։ Տարօրինակ է, որ տնտեսական ճգնաժամի պարագայում աճում են մեր քաղաքացիների խնայողությունները, բայց դա իր բացատրությունն ունի, և միայն հայկական ֆենոմեն չէ։ Ամբողջ աշխարհում մարդիկ, հայտնվելով ճգնաժամային իրավիճակում, զսպում, կամ հետաձգում են իրենց ծախսերը, պատրաստվում են ավելի վատ կանխատեսումների։ Դա նշանակում է, որ վաղվա օրվանից սպասումներն ունեն էական նշանակություն մեր քաղաքացիների վարքագծի առումով։ Եթե սպասումներում փոփոխություններ լինեն, բնականաբար, մեր քաղաքացիները, տնտեսություն վարող սուբյեկտները կիրականացնեն ավելի մեծածավալ ծախսեր, ինչը կստեղծի նոր աշխատատեղեր, կխթանի տնտեսական աճը։ Եվ մենք ձեզ հետ միասին պետք է ճշգրիտ տեղեկատվություն տրամադրենք մեր հանրությանը, որպեսզի մեր քաղաքացիները ճիշտ որոշումներ կայացնեն։

Հարց- Փորձագետներից շատերը չեն բացառում, և նույնիսկ կանխատեսում են, որ կլինի ճգնաժամի երկրորդ ալիքը աշխարհի կտրվածքով։ Ինձ հետաքրքիր է Ձեր կարծիքը։ Եթե կա նոր ալիք, ապա ինչպե՞ս ենք մենք պատրաստվում դիմագրավել դրան։

- Դուք գիտեք, որ մենք սերտորեն համագործակցում ենք «Մաքքենզի» ընկերության հետ, որը աշխարհահռչակ հեղինակավոր կազմակերպություն է և որն իրականացնում է գլոբալ հետազոտություններ։ Համագործակցելով այդ կազմակերպության հետ` մենք եռամսյակը մեկ մենք ստանում ենք նրանցից տեղեկատվություն, թե աշխարհի 1400 մասնագետների կանխատեսումները ինչպիսին են համաշխարհային ճգնաժամի վերաբերյալ։ Ըստ այդ մասնագետների, գոյություն ունի 4 սցենար։ Առաջինը` այն V-աձև է, մենք հասել ենք տնտեսական ճգնաժամի հատակին, և արդեն իսկ սկսվել է վերականգնման փուլը։ Երկրորդն այն է, որ այո, մենք հասել ենք հատակին, փոքր տնտեսական ակտիվություն է նկատվում, բայց նաև լինելու է երկրորդ կորը, և լինելու է երկրորդ ալիքը։ Երրորդ սցենարն այն է, որ մենք հասել ենք ճգնաժամի հատակին, և դա ենթադրում է երկարաժամկետ վերականգնման կարիք. դա ճապոնական տարբերակն է, որ 10 տարուց ավելի շարունակվելու է այս վիճակը, տնտեսական աճ չի լինելու, և մոտակա տասը տարիներին չենք վերականգնելու այն ցուցանիշները, որ ունեինք նախքան ճգնաժամը։ Եվ չորրորդ սցենարը ենթադրում է , որ շատ դանդաղ է վերականգնվելու այս վիճակը։
Հասկանալի է, որ ճգնաժամը մի երևույթ է, որը դժվար է կանխատեսել, քանի որ ճգնաժամը բացառում է օրինաչափությունների բոլոր դրսևորումները, և չկա որևէ մեթոդաբանություն, որը հնարավորություն կտա ճշգրտորեն գնահատել այս ճգնաժամի խորությունը, ինչպես նաև հնարավոր չէ կանխատեսել, թե ճգնաժամը երբ է գալու, և երկրորդ ալիքը երբ կլինի։ Բայց մենք պետք է պատրաստ լինենք բոլոր այս 4 սցենարներին։ Եվ ես ուզում եմ ձեզ զեկուցել մեր պատրաստվածության աստիճանի մասին։ Երեկ առավոտյան նիստը ամփոփելու ժամանակ ես իմ գործընկերներին ներկայացրեցի որոշ մակրոտնտեսական ցուցանիշներ։ Մենք մուտք ենք գործում 2010 թվական 80 մլրդ ազատ մնացորդով։ Այդքան կանխիկ գումար ունի այս պահի դրությամբ ՀՀ կառավարությունը։ Երկրորդը` մենք ունենք Կայունացման հիմնադրամ, որտեղ այս պահի դրությամբ ունենք 54 մլրդ դրամ։ Երրորդը` մենք ստացել ենք Եվրամիությունից հավաստիացումներ, որ կստանանք 100 մլն եվրո լրացուցիչ օժանդակություն 2010 թվականի ընթացքում։ Սրանք բավականին լուրջ պաշարներ են, որպեսզի 2010-ին ապահովենք մակրոտնտեսական կայունություն։ Սա ստեղծելու է մեր տնտեսություն վարող սուբյեկտների համար բարենպաստ միջավայր` ներդրումներ կատարելու համար և մեր քաղաքացիների համար բարենպաստ պայմաններ, որ նրանք վստահ լինեն, որ պետությունը ամբողջությամբ կատարելու է իր կողմից ստանձնած պարտավորությունները։ 2010 թվականի ընթացքում մենք նաև պատրաստ ենք նոր փորձություններին դիմագրավելու, ավելին, մակրոտնտեսական մեր քաղաքականությունը, որը բարձր է գնահատվում միջազգային կազմակերպությունների կողմից, ենթադրում է, որ մենք կարող ենք ակնկալել նաև լրացուցիչ օժանդակություն դոնոր կազմակերպությունների կողմից` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ մեր ռազմավարությունը վերջին տարիներին իրեն արդարացրել է, և մենք վճարունակ պետություն ենք։ Դա է պատճառը, որ մեզ տրամադրում են լրացուցիչ ֆինանսական միջոցներ, դա է պատճառը, որ մենք որպես գործընկեր այս պահի դրությամբ վայելում ենք միջազգային կազմակերպությունների վստահությունը։

Հարց- Այս շաբաթ ՌԴ-ն և Վրաստանը պայմանավորվել են բացել Վերին Լարսի անցակետը։ Ինչպե՞ս կփոխվի ապրանքաշրջանառության պատկերը։ Մյուս հարցը վերաբերում է հաջորդ տարվա մարտից երիտասարդ ընտանիքներին բնակարանով ապահովելու օժանդակությանը։ Ինչպես հայտնի է, պահանջարկը գերազանցել է առաջարկին` 2 հազարից ավելի ընտանիքներ են ցանկացել մասնակցել այդ ծրագրին։ Պատրաստվու՞մ եք արդյոք այլ քայլեր ձեռնարկել պահանջարկը բավարարելու համար։
- Երեկ պարոն Շայգուլինի հետ ամփոփում էինք երկաթգծի 2009 թվականի աշխատանքները և արձանագրեցինք, որ երկաթգծով իրականացված ապրանքաշրջանառությունը 18 տոկոսով աճել է 2008 թվականի համեմատ։ Սա, իհարկե, հետաքրքիր ցուցանիշ է, եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ ընդհանուր ապրանքնաշրջանառության ծավալները նվազել են։ Ե՛վ արտահանումը, ե’ւ ներմուծումը 2009 թվականի ընթացքում նվազել են, բայց երկաթգծով իրականացվող ապրանքների շրջանառության ծավալները աճել են։ Կարծում եմ, որ դա հենց պայմանավորված է Վերին Լարսի ճանապարհի փակման հանգամանքով, և մեր տնտեսվարող սուբյեկտները իրենց փոխադրումներն իրականացրել են` նախապատվությունը տալով երկաթգծին։ Այստեղ գոյություն ունի նաև երկրորդ հանգամանքը, որ 2009-ի արդյունքները հանքահումքային ոլորտում դրական են։ Ֆիզիկական ծավալների աճ ենք գրանցել 2009-ի ընթացքում, և այդ ոլորտը ընդհանուր առմամբ զարգացել է։ Եվ դա այն մեծ ֆինանսական օժանդակության շնորհիվ, որ կառավարությունը տրամադրել է հակաճգնաժամային ծրագիրը իրականացնելիս, դա էլ իր ազդեցությունը թողել է ապրանքաշրջանառության կառուցվածքի վրա։ Եթե Վերին Լարսը հանձնվի շահագործման, ապա կարծում եմ, որ մեքենաներով ապրանքների տեղափոխման տեսակարար կշիռը նորից կվերականգնվի, և դա, բնականաբար, կստեղծի ավելի բարենպաստ պայմաններ մեր տնտեսավարող սուբյեկտների համար։ Այս պահի դրությամբ մենք և դուք հետևում ենք այս գործընթացին, արձանագրում ենք այն դրական դինամիկան, որ կա բանակցային գործընթացներում և հույս ունենք, որ 2010-ի գարնանը այդ ճանապարհները նորից կաշխատեն։ Երիտասարդ ընտանիքներին մատչելի բնակարաններով ապահովելու պետական ծրագրի իրականացումը մեր օրակարգային կարևորագույն խնդիրներից է, և ուզում եմ ձեզ զեկուցել, որ երեկ նախարարական կոմիտեի նիստում հավանության է արժանացել հայեցակարգը, որը մշակվել է ՀՀ ֆինանսների նախարարության և Կենտրոնական բանկի համատեղ ջանքերով, և 2010-ի առաջին եռամսյակից կաշխատի մի նոր հիմնադրամ, որը հիփոթեքային էժան և հասանելի, երկարաժամկետ վարկեր երիտասարդ ընտանիքներին։ Այս պահի դրությամբ կանոնադրական կապիտալը, որը մենք ծրագրավորել ենք, կազմում է 3 մլրդ դրամ և ենթադրվում է, որ մինչև 15 տարով կարող ենք տրամադրել հիփոթեքային վարկեր 16 մլն դրամի շրջանականերում երիտասարդ ընտանիքներին։ Հայեցակարգը ՀՀ կառավարության մոտակա նիստերում կհաստատվի, և հուսով ենք, որ առաջին եռամսյակում աշխատանքները այդ հիմնադրամը կծավալի։ Երկրորդ ուղղությունը այն հիմնադրամն է, որը ստեղծվեց 2009-ին` 12 մլրդ դրամ կապիտալով։ Այս պահի դրությամբ ունենք 1 մլրդ 600 մլն-ի տրամադրված հիփոթեքային վարկեր, և մինչև տարվա վերջ այս ցուցանիշը կավելանա, և 2010 թվականին հիփոթեքային հիմնադրամը լայնածավալ հիփոթեքային վարկեր է տրամադրելու, այդ թվում նաև երիտասարդ ընտանիքներին։ Այնպես որ հուսով ենք, որ 2010-ին մեր երիտասարդ ընտանիքները կօգտվեն այս հնարավորությունից, մանավանդ որ սա այն կարևոր պարտավորությունն է, որ մենք ստանձնել ենք, որը նշված է նաև ՀՀ նախագահի նախընտրական ծրագրում։
Հարց - Նշեցիք, որ այս տարի 200 մլրդ է կազմել ծախսային մասը։ Բայց որոշ փորձագետների գնահատմամբ, դա արվել է զուտ վարկային միջոցներ հաշվին, ինչը հետագայում վարկային պարտավորությունների խնդիր է առաջացնելու Հայաստանի համար։ Մեկնաբանեք` կա՞ այդպիսի վտանգ։
- Վտանգները, ռիսկերը որոնց հետ մենք առնչվում ենք բազմաթիվ են և բազմաբովանդակ։ Վտանգների շարքում արտաքին պարտքի բեռը առաջին տեղում չէ, նույնիսկ վտանգների առաջին խմբի մեջ էլ չէ։ Որովհետև մեր արտաքին պարտքը ունի կարևորագույն առանձնահատկություն` այն շուկայական չէ։ Այն հիմնականում տրված է միջազգային կազմակերպությունների կողմից, երկարաժամկետ, արտոնյալ պայմաններով վարկեր են։ Եվ մենք, ի տարբերություն այլ երկրների, չենք թողարկել շուկայական պարտատոմսեր, որոնք, բնականաբար, ավելացնում են պետության ֆինանսական կայունության ռիսկայնությունը։ Մեր պարտքն այդ տեսակետից մեծ չէ։ Մենք հնարավորություն ունենք այդ պարտքային բեռը ավելացնելու, մանավանդ որ մենք դա իրականացնում ենք միջազգային կազմակերպությունների հետ համատեղ։ Եվ երբ միջազգային կազմակերպությունները տրամադրում են ֆինանսական օժանդակություն, ապա պարտքի սպասարկման ցուցանիշները ընկած են մեր բանակցությունների հիմքում։ Այսինքն, մենք չենք վերցնում այնպիսի վարկեր, որոնք մենք ի վիճակի չենք լինելու սպասարկել։ Սա առաջինը; Երկրորդը` այն վարկերը, որ մենք վերցրեցինք 2009 թվականի ընթացքում, երկու մասից են բաղկացած։ Մի մասը բեռ է, որ ընկնում է բյուջեի վրա, որովհետև եթե մենք վերցնում ենք Ասիական բանկից վարկեր` ճանապարհներ ենք կառուցում, եթե մենք վերցնում ենք Համաշխարհային բանկից վարկեր` ոռոգման համակարգ ենք կառուցում, այդ պարտքերը նստելու են բյուջեի վրա։ Բայց այս պարտքերը, ինչպես ցույց է տալիս միջազգային փորձը, խթանում են տնտեսական աճը, որովհետև ստեղծում են բարենպաստ պայմաններ բիզնեսի զարգացման համար` գյուղատնտեսությունների և համայնքների զարգացման համար։ Եվ կա մեր վարկային պարտավորությունների երկրորդ խումբը, որը չի ընկնելու պետական բյուջեի վրա։ Մասնավորապես, դրանք այն վարկային միջոցներն են, որ մենք տրամադրել ենք առևտրային բանկերի միջոցով փոքր և միջին բիզնեսին որպես վարկավորում, փոքր ՀԷԿ-երի կառուցմանը։ Եվ սրանք այն միջոցներն են, որ վերադարձվելու են մասնավոր հատվածի կողմից, բայց այս պահի դրությամբ համարվում է պետական պարտք, որովհետև պետությունն է երաշխավորել, որ մասնավոր հատվածը ի վիճակի է լինելու այդ պարտքը սպասարկել։ Ուզում եմ ձեզ զեկուցել, որ այս պահի դրությամբ վարկային միջոցների հուսալիության աստիճանը բավականին բարձր է; Մեր կողմից տրամադրված վարկերը 98 տոկոս հուսալիությամբ են գնահատվում այս պահի դրությամբ։ Ընդհանուր բանկային համակարգի վարկային պարտավորությունների որակը, իհարկե ճգնաժամի ժամանակ վատթարացել է, որովհետև եթե մենք ունեինք 3 տոկոս դասակարգված վարկեր 2008-ի ավարտին, ապա 2009-ին դասակարգված վարկերի տեսակարար կշիռը հասել է 9 տոկոսի։ Համաշխարհային համադրումների ներքո սա լավ ցուցանիշ է։ Սա նշանակում է, որ մասնավոր հատվածի այդ մասը ի վիճակի է լինելու ամբողջությամբ վերադարձնել։ Դա նշանակում է, որ մեր պարտքային բեռը, որ ընկնելու է պետության բյուջեի վրա, կլինի ավելի փոքր։

Հարց- Դուք Ձեր խոսքում նշեցիք տնտեսությունում մրցակցային դաշտ ապահովելու մասին, ինչը ներկա պահին մենաշնորհային մեր երկրում գրեթե անհնար է։ Ի՞նչ կոնկրետ քայլեր եք նախապատրաստվում ձեռնարկել մենաշնորհների վերացման համար։
- Մենք բավականին երկար ժամանակ խոսում ենք օլիգոպոլիաների մասին, ուզում եմ հիշեցնել, որ մենք այս երևույթի մասին խոսում էինք ոչ թե 2009-ից սկսած, այլ եթե ծանոթանաք Կենտրոնական բանկի հաշվետվություններին, ապա կտեսնեք, որ վերջին տասը տարիների ընթացքում այս թեման գտնվել է մեր ուշադրության կենտրոնում։ Դրա համար մեր որոշ ընդդիմախոսներ պետք ուշադրություն դարձնեն այդ հանգամանքի վրա, որ սա նոր երևույթ չէ, որովհետև օլիգոպոլիաների առկայությունը բերում է գների կոշտության և խանգարում է մրցակցությունը։ Օլիգոպոլիաներ չի նշանակում մոնոպոլիաներ, որովհետև բազմաթիվ ոլորտներում մենք ունենք տասնյակ ձեռնարուկություններ, որոնք այդ ոլորտում ապրանքներ, ծառայություններ են մատակարարում, բայց միևնույն է, մենք արձանագրում ենք, որ այդտեղ կան օլիգոպոլիաներ։ Այս խնդիրը լուծելու համար աշխատանքներ պետք է տարվեն մի քանի ուղղություններով։ Առաջինը ՀՀ տնտեսական մրցակցության հանձնաժողովի աշխատանքների արդյունավետությունը պետք է կտրուկ բարելավվի։ Երկրորդը հարկային վարչարարությունն է։ Գաղտնիք չէ, որ այս ոլորտում մենք դեռևս ունենք լրջագույն չլուծված խնդիրներ։ Եվ մեր թիրախը այստեղ` բարեփոխումների շնորհիվ ստեղծել հավասար մրցակցային պայմաններ։ Երրորդը քաղաքական կոմպոնենտն է, որ քաղաքական գործիչները, պատգամավորները, կառավարության անդամները իրավունք չունեն զբաղվել բիզնեսով, նրանց գործունեությունը պետք է լինի հրապարակային և թափանցիկ և դրա համար մենք արդեն իրականացնում ենք լուրջ քայլեր օրենսդրական փոփոխությունների առումով։ Եվ չորրորդը, որ, իհարկե կարևոր է, այն է, որ համապատասխան տրամադրություններ լինեն հասարակության մեջ։ Հենց այս ուղղություններով մենք կհասնենք հաջողության։ Առաջին աննախադեպ միջոցառումը մենք իրականացրել ենք. այն է` 2010 թվականին խոշորագույն 500 ձեռնարկությունները հրապարակելու են իրենց ֆինանսական հաշվետվությունները` անկախ աուդիտի եզրակացությամբ։ Եվ սա նշանակում է, որ ոչ միայն պետությունը, այլև դուք` մասնավոր հատվածը, կարող եք հետևել ազատ մրցակցային կանոններին` արդյոք մրցակցության ոլորտում կան խնդիրներ, դրանք խորանում են, թե՞ ոչ։ Այս ուղղություններով աշխատանքները մեր համոզմամբ մոտակա 3-4 տարիների ընթացքում կտան իրենց դրական արդյունքները։

Հարց- Երբ նայում ենք մակրոտնտեսական ցուցանիշներին սկսած մայիս ամսից, նախորդ ամսվա համեմատ տնտեսական աճ էր գրանցվում։ Այդ երևույթը շարունակվեց մինչև սեպտեմբեր, հոկտեմբերին սեպտեմբերի նկատմամբ անկում գրանցվեց, իսկ նոյեմբերին` հոկտեմբերի նկատմամբ։ Արդյոք սա մտահոգի՞չ չէ։
- Ընդհանուր առմամբ մեր գնահատականը հետևյալն է, որ սեպտեմբերից սկսած` մենք տեսնում ենք տնտեսական աշխուժացում, և այս մակրոտնտեսական ցուցանիշները, ըստ ճյուղերի վերլուծությունը ցույց են տալիս, որ մենք մտել ենք տնտեսության վերականգնման փուլ։ Դրանով է նաև պայմանավորված այն հանգամանքը, որ 18.4 տոկոս տնտեսական անկումից մենք հասել ենք և տարին կավարտենք 15 տոկոսանոց տնտեսական անկումով։ Բնականաբար 2008 թվականի համախառն ներքին արդյունքի վարքագիծն է կարևոր, և այս ցուցանիշների մեջ նաև իր ազդեցությունն է թողնում այն հանգամանքը, որ 2008 թվականի առաջին կիսամյակում մենք ունեինք աճի բարձր տեմպեր, և նույն թվականի երկրորդ կիսամյակում աճի տեմպերը սկսեցին նվազել և, բնականաբար, դա էլ իր ազդեցությունն է թողնում այն հանգամանքի վրա, որ մենք 2009 թվականի առաջին կիսամյակում ունեինք ավելի բարձր անկման ցուցանիշներ, քան 2009 թվականի երկրորդ կիսամյակում։ Բայց որ տնտեսական աշխուժացման միտումներ կան, դա վկայում են ե՛ւ արտահանման, ե՛ւ ներմուծման, ապրանքաշրջանառության ցուցանիշները։ Կարող ենք նաև արձանագրել, որ մեր ընդլայնողական քաղաքականության արդյունքներից մեկն այն է, որ 2009 թվականիի ընթացքում չնայած մենք ունենք այսպիսի մեծ տնտեսական անկում, ապրանքաշրջանառության ծավալները աճել են։ Այս տարվա նոյեմբերի մանրածախ ապրանքաշրջանառության ծավալներն ի համեմատություն 2008թ-ի հետ, աճ են արձանագրել։ Սա տարօրինակ է այն առումով, որ մեր քաղաքացիները որդեգրել են զգուշավոր վարքագիծ ծախսային, այսինքն` թանկարժեք ապրանքների գնումները հետաձգվում են, բայց մեր քաղաքացիներն իրենց բացարձակապես չեն կարողանում զսպել իրենց ընթացիկ ծախսերի մեջ։ Ավելին` նախորդ տարվա հետ համեմատած ունենք մի փոքր աճ մանրածախ ապրանքաշրջանառության մեջ, որը նույնպես վկայում է այն մասին, որ 2009թվականի երկրորդ կիսամյակում արդեն մտել ենք տնտեսության վերականգնման փուլ։
Ռուբեն Մելոյան, «Ազատություն» ռադիոկայան.
- Պարոն վարչապետ, շատ էր խոսվում, որ կառավարության ընդլայնողական քաղաքականությունն ակտիվացրել է տնտեսությունը` մասնավորապես շինարարության ոլորտի մասին էր խոսքը։ Հիմա ամսեամիս ինչ-որ աշխուժացում կա, այդուհանդերձ մենք տեսանք, որ օրերս փակվեց Հրազդանում «Միկա-ցեմենտ» գործարանը։ Դա ինչո՞վ եք բացատրում, և եթե կարելի է, երկրորդ հարցս, որ վերաբերում է օլիգոպոլիաներին. արդյոք կառավարության ձախողում չի կարելի համարել աղմկահարույց հարկային փաթեթը, մասնավորապես հարկային գործակալի ներմուծումը։ Շնորհակալություն։
- Շնորհակալություն։ Եթե մենք շինարարության ոլորտում ունենք 40 տոկոսանոց անկում, բնականաբար, դա չի կարող չանդրադառնալ ցեմենտի արտադրության վրա։ Ցանկանում եմ նշել, որ երբ մենք ասում ենք, որ մեր տնտեսական համակարգի համար մեկ պրոբլեմն այն է, որ այն դիվերսիֆիկացված չէ, նշանակում է, որ այս 15 տոկոսանոց տնտեսական անկման մեջ հիմնական բաժինն ընկնում է շինարարությանը։ Եվ շինարարությունը, որը 2008 թվականին համախառն ներքին արդյունքի մեջ ուներ 30 տոկոս տեսակարար կշիռ, արձանագրել է 40 տոկոսանոց անկում 2009 թվականին։ Բնականաբար, դա իր ազդեցությունն է թողնում նաև ցեմենտի արտադրության վրա։ 2009 թվականը լի էր գնահատականներով, շատ զգացմունքային գնահատականներով` կառավարության հակաճգնաժամային ծրագրերի առումով։ Դա նաև բնական է, որովհետև եթե մենք արձանագրում ենք տնտեսական անկում, եթե մեր երկրում կան դեռևս հարյուր-հազարավոր ընտանիքներ, որոնք ապրում են աղքատության շեմից ցածր, կան լուրջ սոցիալական խնդիրներ մեր պետությունում, բնականաբար, դա ստեղծում է այդպիսի ֆոն` գնահատականներ և հուզական գնահատականներ տալու համար։ Այդպիսի գնահատականներից պետք չէ հուզվել, այլ պետք է տեսնել, թե որոնք են դրանցից համապատասխանում են իրականությանը և որոնք` չեն համապատասխանում իրականությանը։ Մեր հարկային փաթեթը Ազգային Ժողովի կողմից ընդունվեց` չնայած բոլոր հուզումնալից գնահատականներին։ Ընդունվեց, և ես կարծում եմ, որ նախագիծն այդ քննարկումների արդյունքում շահեկանորեն տարբերվում էր այն տարբերակից, որն ի սկզբանե ներկայացված էր Ազգային Ժողով։ Այն շատ ավելի ռադիկալ նախագիծ էր և իր մեջ պարունակում էր այնպիսի գործիքներ, որոնք կարող էին ռիսկային լինել մասնավոր հատվածի համար։ Այդ բուռն քննարկումների արդյունքում մենք եկել ենք այնպիսի լուծումների, որոնք, մեր կարծիքով, էապես նվազեցրել են հարկային վարչարարության ռիսկերը։ Բայց միևնույն ժամանակ նոր գործիքներ են ստեղծվել հարկային մարմինների համար` բացահայտելու ստվերային տնտեսությունը Հայաստանի Հանրապետությունում, որի տեսակարար կշիռը, ինչպես մենք գիտենք, դեռևս բավական բարձր մակարդակի վրա է։ Դրա մասին է վկայում հսկիչ դրամարկղային մեքենաների գործառույթի ներդրումը 2009 թվականին, որը տվել է դրական արդյունքներ։ Մասնավորապես, այս շաբաթ ԵվԲԱԽ-ի նիստում մենք ամփոփեցինք 2009 թվականի արդյունքները, և արձանագրեցինք, որ կատարելով 3,8 մլրդ դրամի ուղղակի ծախսեր բոնուսների վճարման առումով, մենք ստացել ենք 11,7 մլրդ լրացուցիչ բյուջետային եկամուտներ ստվերային շրջանառությունից։ Սա ահռելի թիվ է մի նախաձեռնության համար, որը նոր-նոր է մուտք գործում մեր իրականություն։ Այն նույնպես արժանանում էր և շարունակում է արժանանալ բազմաթիվ գնահատականների, բայց մենք այս ամենը ձախողում չենք համարում, այլ, ընդհակառակը, մենք կարծում ենք, որ ձեզ` մեր քաղաքացիների հետ միասին ներդրել ենք մի նոր մշակույթ, որը տարեցտարի նվազեցնելու է ստվերային շրջանառությունը ՀՀ-ում։
Դիանա Հարությունյան, «Շանթ» հեռուստաընկերություն.
- Պարոն վարչապետ, 2009 թվականը ցույց տվեց, որ ճգնաժամը չի ազդում սոցիալական հատկացումների վրա, թոշակները և աշխատավարձերն անգամ բարձրանում են։ Թեև նշում եք, որ տնտեսությունը պատրաստ է 2010 թվականին, կարծում եմ` բնակչությունը հատկապես Ձեզանից կուզի լսել, արդյոք ճգնաժամը կազդի՞ այդ հատկացումների վրա, սպասվու՞մ է աճ։ Եթե այո, ապա կարող եք հիմա նշել` մոտավորապես ինչ տոկոսանոց աճի դինամիկա կլինի։ Շնորհակալություն։
- Շնորհակալություն։ Իհարկե, սա այն խնդիրներից մեկն է, որը հուզում է մեր տասնյակ հազարավոր ընտանիքներին, որովհետև Հայաստանի Հանրապետությունում սոցիալական նպաստների և սոցիալապես անապահով ընտանիքների քանակը դեռևս մեծ է։ Բնականաբար, մարդիկ կախվածության մեջ են այս հատկացումներից։ Դրա համար մենք ընդգծել ենք, որ սոցիալական բոլոր հոդվածները առաջնային պաշտպանվածության ներքո են գտնվում, գտնվել են 2009 թվականին, գտնվելու են 2010 թվականին։ Մենք հավաստիացնում ենք մեր քաղաքացիներին, որ ամբողջ ծավալով մեր սոցիալական պարտավորությունները ժամանակին նրանք ստանալու են, չի լինելու ոչ մի օրվա ուշացում, ոչ մի կրճատում չի լինելու։ Դուք տեղյակ եք, որ շատ երկրներում, օրինակ, Մերձբալթյան երկրներում ստիպված եղան գնալ ռադիկալ այլ ճանապարհով` կրճատել աշխատավարձերը, թոշակները, սոցիալական նպաստները այն պարզ պատճառով, որ այդ երկրների բյուջեն չէր դիմանում տնտեսական անկման ցուցանիշներին։ Այս մակրոտնտեսական ցուցանիշները, որ ես ձեզ ներկայացրեցի և այն պաշարները, որ մենք ձևավորել ենք, մեզ բավարար հիմքեր են տալիս պնդելու, որ 2010 թվականին սոցիալական ոլորտում որևիցե խնդիր, որևիցե ձախողում, որևիցե ուշացում չի լինելու։ Այդ առումով մեր քաղաքացիները կարող են հանգիստ լինել։ Միևնույն ժամանակ այս պահի դրությամբ մենք մեզ վրա լրացուցիչ սոցիալական պարտավորություններ չենք վերցնում, քանի որ 2010 թվականի ռիսկերը, ինչի մասին այսօր խոսեցինք, դեռևս մեզ համար ամբողջությամբ բացահայտված չեն։ Մենք պետք է պատրաստ լինենք տարբեր սցենարների, տարբեր փորձությունների։ Այս պաշարները, որ մենք կուտակած ունենք, պետք է օգտագործենք հենց առաջին հերթին սոցիալական խմբերին, և սոցիալական օգնության, օժանդակության կարիք ունեցող ընտանիքներին ցանկացած արհավիրքներից պաշտպանելու համար։ Սա է այս պահի դրությամբ մեր տնտեսական դոկտրինը։
Արմենուհի Մելքոնյան, «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ.
- Ինձ մի բան է հետաքրքրում. մեր տնտեսության համար առանցքային ո՞ր օրենքներում փոփոխություններ կլինեն հայ-թուրքական սահմանների բացմանն ընդառաջ, և մասնավորապես, փոփոխություններ կլինե՞ն արդյոք Հողային օրենսգրքում։
- Այսինքն, մենք սահուն անցնում ենք քաղաքական հարցերի, այո՞։ Տնտեսական հարցերը եթե սպառվեցին, ապա անցնենք երկրորդ խումբ հարցերին, այո՞։ Լավ դիտարկենք սա որպես տնտեսական հարց, այսինքն` հայ-թուրքական հարաբերություններն ի՞նչ տնտեսական ռիսկեր են պարունակում իրենց մեջ, և ինչպիսի՞ օրենսդրական փոփոխություններ մենք պետք է անենք, որպեսզի կարողանանք կառավարել այդ ռիսկերը։ Առաջինը ուզում եմ ձեզ հավաստիացնել, որ գործող օրենսդրությունը մեզ բավարար գործիքներ և լծակներ է տվել, որպեսզի մենք զերծ պահենք մեր տնտեսական համակարգը ավելորդ ռիսկերից։ Բազմաթիվ հարցադրումներ են դրվում մեր առջև` սկսած հողերի սեփականաշնորհումից, վերավաճառքից, հողերի գնումից, տնտեսական մրցակցության վատթարացումից, որ մեր տնտեսություն վարող սուբյեկտները չեն դիմանա մրցակցությանը ավարտած ազգային անվտանգության խնդիրներով։ Ես Ազգային Ժողովում զեկուցել եմ, և ձեզ նույնպես ուզում եմ տեղյակ պահել, որ մեր բոլոր գերատեսչությունները հանրապետության նախագահի հանձնարարությամբ կատարել են նման վարժություններ. ի՞նչ հնարավոր ռիսկային սցենարներ կարող են դրսևորվել, և ի՞նչ պետք է անի մեր պետությունն այդ ռիսկերը զսպելու, կառավարելու համար։ Արհավիրքներ, կատաստրոֆաներ մեզ չեն սպասում։ Ֆանտաստիկ սցենարներ հնարավոր չէ իրականացնել, և ձեզ ու մեր քաղաքացիներին ցանկանում եմ զեկուցել, որ մենք բավարար օրենսդրական լծակներ ունենք։ Գործադիր իշխանությունն ունի բավարար լծակներ, որպեսզի ցանկացած ռիսկեր մենք կարողանանք ճիշտ կառավարել։ Այս պահի դրությամբ օրենսդրական փոփոխությունների անհրաժեշտություն մենք դեռևս չենք տեսնում, չնայած որ այդպիսի օրենսդրական նախաձեռնություններ մեզ ներկայացվել են։
Ռուզան Խաչատրյան, «Արմենիա TV».
- Պարոն վարչապետ, հարցս վերաբերում է այս նախատոնական օրերին բնակիչներին ամենաշատը հուզող մի խնդրի, այն է` ապրանքների բարձր գները։ Կառավարությունն ի՞նչ միջոցներ է ձեռնարկում արհեստական գնաճը մեղմելու ուղղությամբ գոնե մինչև հունվարի 1-ը։
- Մենք ունենք տնտեսական մրցակցության հանձնաժողով, որին Դուք պետք է դիմեք, ունենք անկախ և ինքնուրույն գործող Կենտրոնական բանկ, որը հետևում է գներին։ Ես ուզում եմ զերծ մնալ գների մասին խոսելու գայթակղությունից և կարծում եմ` ճիշտ կլինի այդ մասին հարցն ուղղեք Կենտրոնական բանկին։
Հարություն Խաչատրյան, «Նոյան Տապան Highlights».
- Պարոն վարչապետ, ես երկու հարց ունեմ, և ճիշտն ասած, երևի թե էլի դժվար է սահմանազատել` սրանք տնտեսական են, թե քաղաքական։ Առաջինը վերաբերում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների խնդրին։ Բազմիցս այդ ոլորտի մասնագետներն ասել են, որ դժվարություններ են ունենում, երբ անհրաժեշտ է լինում ինչ-որ եզակի կարևոր սարքեր ներմուծել, նրանց մաքսազերծման համար անցնում է երկար ժամանակ, ինչի պատճառով մենք հետ ենք մնում։ Ընդհանուր առմամբ մեր մրցունակությունն այս ոլորտում տուժում է, և որքան գիտեմ, այս խնդիրը դեռ չի հաջողվում լուծել։ Կլուծվի՞ արդյոք, և գուցե արդեն լուծվել է, ես տեղյակ չեմ։ Սա առաջին հարցը, և երկրորդը վերաբերում է, մի քիչ ավելի հեռավոր հեռանկարին` 2011 թվականին, բայց քանի որ 2011-ին սկսվելիք կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին արդեն հայտարարվել է, ես կցանկանայի լսել Ձեր մեկնաբանությունը մի հարցի մասին, որն ինձ թվում է` այստեղ ամենակարևորն է և սկզբունքայինը։ Ես որքան հասկացա, կենսաթոշակային այդ բարեփոխումը ենթադրում է վերացում այդ սոցիալական հիմնադրամի վճարների, որը կատարում են գործատուները, բայց փոխարենը պետք է սահմանվի մեծ եկամտահարկ, որը պետք է վճարեն բոլորը, այդ թվում` ասենք գյուղացիները, որոնք հիմա այդպիսի հարկեր չեն վճարում։ Չե՞ք գտնում, որ դա հղի է ինչ-որ անցանկալի հետևանքներով, դժվարությամբ, եթե չասենք` հուզումներով։ Շնորհակալություն։
- Շնորհակալություն։ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտը, որը մեր գերակայությունն է, գտնվում է անմիջական վարչապետի հսկողության տակ։ Դուք հետևում եք, որ չի եղել մի ամիս, որ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի հետ ես չունենամ հանդիպում։ Ավելին, ես ղեկավարում եմ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների խորհրդի աշխատանքները, որտեղ ամիսը մեկ քննարկում ենք բազմատեսակ խնդիրներ։ Մեր օրակարգում առնվազն մեկ տասնյակ հարցեր են, որոնք վերաբերում են այն հանգամանքներին, որոնք խոչընդոտում են այս ոլորտի զարգացումը։ Ուզում եմ ձեզ զեկուցել, որ տասնյակ որոշումներ ենք ընդունել, որ այս բնագավառում իրավիճակը որակապես բարելավվի, այդ թվում նաև մաքսային օրենսդրության հետ առնչվող հարցերում ընդունվել են բազմաթիվ որոշումներ, որոնք հեշտացրել են այդ գործընթացը։ Ունենք դեռևս չլուծված խնդիրներ և նախապատրաստել ենք օրենսդրական փոփոխություններ 2010 թվականին այդ դաշտը կատարելագործելու համար։ Այսօր կան պրոցեդուրաներ, որոնք ձգձգում են, երկարացնում են մաքսազերծման գործընթացը, և առաջին հերթին դա վերաբերում է երկակի նշանակության ապրանքներին։ Շատ հաճախ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում պատրաստվող արտադրանքներն ընկնում են այդ հոդվածների տակ, և մեր ընթացակարգերն այսօր այնպիսին են, որ մեր գործընկերները ստիպված են լինում մինչև մեկ ամիս ժամանակ ծախսել մաքսազերծման գործընթացի վրա հենց երկակիության խնդիրը պարզելու համար։ Մենք խնդրել ենք տեխնիկական օժանդակություն, որը ստացել ենք այս ոլորտում, միջազգային լավագույն փորձն ենք ուսումնասիրել և ուզում ենք որոշակի ստանդարտներ ներդնել, որպեսզի այստեղի ժամկետները կտրուկ կրճատենք և որոշակի ծառայություններ ընդհանրապես հանենք երկակի նշանակության ապրանքների ցանկից։ Կարծում եմ, որ 2010 թվականի ընթացքում դուք կարձանագրեք լուրջ փոփոխություններ այս հարցում։
Ինչ վերաբերում է կենսաթոշակային բարեփոխումներին, շնորհակալ եմ, որ դուք այդ հարցը տվեցիք, որովհետև դա կարևորագույն բարեփոխումներից մեկն է, որի հետ մենք բոլորս առնչվելու ենք։ Գաղտնիք չէ, որ կենսաթոշակային բարեփոխումը համարվում է ամենաբարդ բարեփոխումը, ավելի բարդ բարեփոխում է, քան ֆինանսական հատվածի կամ ռեալ հատվածի որևիցե այլ բարեփոխում։ Դա կենսաթոշակային բարեփոխումն է, որովհետև այն ե’ւ մակրոտնտեսական առումով առնչվում է բոլոր ոլորտների հետ, ե’ւ առնչվում է յուրաքանչյուրիս հետ։ Ի՞նչ հայեցակարգ է ընկած մեր բարեփոխումների հիմքում։ Մենք ենթադրում ենք, որ պետք է անցում կատարենք պարտադիր կուտակային համակարգին, այսինքն` պետությունը հայտարարում է, որ ոչ միայն ինքը` պետությունը, պետք է կրի սոցիալական պարտավորություն քաղաքացիների հանդեպ նրանց բարեկեցիկ ծերությունն ապահովելու համար, այլև յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է ինքը նաև ստանձնել այդպիսի պատասխանատվություն։ Սա է մեր բարեփոխման կոնցեպտուալ, սկզբունքային հենքը` ոչ միայն պետությունը, այլ նաև քաղաքացին։ Առաջին` այն պահից, երբ քաղաքացին ստանում է աշխատանք, անցնում է աշխատանքային պարտականությունների կատարմանը և ստանում է ինքնուրույն եկամուտ, նա պարտավոր է այդ պահից պետության հետ միասին մտածելու իր ապահով ծերության մասին և պարտավոր է հատկացումներ իրականացնել։ Երկրորդ` մեր բարեփոխումը ենթադրում է, որ հարկային բեռը տնտեսություն վարող սուբյեկտների և քաղաքացիների վրա, չի ավելանալու։ Ես նկատի ունեմ այն հանգամանքը, որ մենք գոյություն ունեցող սոցիալական վճարների և եկամտահարկի փոխարեն ներդնելու ենք միասնական սոցիալական հարկ։ Լինելու է մեկ միասնական հարկ, և այդ մեկ միասնական հարկի հաշվարկն այնպիսին է, որ հարկային բեռի ավելացում չի լինելու։ Բայց նորամուծությունը կայանում է նրանում, որ մենք մեր քաղաքացիների վրա դնում ենք լրացուցիչ պարտավորություն, որը նա նախկինում չի ունեցել, որ ինքը մտածի իր ծերության մասին։ Սա նպատակ ունի փոխել մեր քաղաքացիների մտածողությունը և մոտիվացիոն մեխանիզմները, որ մեր քաղաքացիները պետության հետ միասին պատրաստ լինեն ստանձնել պատասխանատվություն իրենց ապագայի հանդեպ։ Սա նշանակում է, որ մենք ձեզ հետ միասին ձևավորելու ենք նոր սերունդ` նոր մտածողություն ունեցող, շուկայական տնտեսության կանոնների ներքո ապրելու կարողություններ, և պոտենցիալ ունեցող։ Սա նաև նշանակում է, որ այդ բեռը մենք դնում ենք միայն նոր սերնդի վրա` մինչև 40-45 տարեկան, որովհետև ավելի մեծ տարիք ունեցողները մնալու են հին համակարգի ներքո։ Գյուղատնտեսության ոլորտի մեխանիզմները լինելու են այնպիսին, որ եթե գյուղացիներն ունեն եկամուտներ, ապա նրանք նույնպես պետք է մասնակցեն հիմնադրամի աշխատանքներին, իսկ եթե նրանք չունեն այդպիսի եկամուտներ, նշանակում է` նրանք բազային կենսաթոշակից են օգտվելու, որի պատասխանատվությունը ստանձնում է պետությունը։ Այսինքն` սա խառը համակարգ է` բաղկացած երեք մասից` բազային կենսաթոշակ, որի պատասխանատուն պետությունն է, երկրորդը` կուտակային, որտեղ կա հետաքրքիր մեխանիզմ` պետությունը և մասնավորը միասին, այսինքն` մենք մասնավորին ասում ենք, որ ինչքան փող դու տաս, այդքան էլ պետությունը կավելացնի քո հաշվին, որ լրացուցիչ խթան ստեղծվի, և երրորդ մակարդակը կամավոր կուտակայինն է, որ եթե մեր քաղաքացիներն ուզում են ավելի մեծ կուտակումներ ունենալ, նրանք կարող են օգտվել կամավոր կուտակային հիմնադրամի ծառայություններից։

Ելենա Դավիդյան, «Առկա» լրատվական գործակալություն.
- Պարոն վարչապետ, ընդհանուր ներգրավված վարկային միջոցներից ի՞նչ ծավալի միջոցներ են արդեն տեղաբաշխված տնտեսության ոլորտներում։ Մյուս տարվա ընթացքում ինչպիսի՞ն են լինելու այդ ցուցանիշները։ Շնորհակալություն։

- Մենք բաժանել ենք մի քանի մասի։ 185 մլրդ դրամից 90 մլրդ դրամը տրամադրել ենք Կենտրոնական բանկին, որպեսզի այն վերաֆինանսավորման միջոցով իրականացնի մեր վարկային ծրագրերը։ 17 մլրդ դրամը 2008 թվականի նոյեմբերին տրամադրեցինք փոքր և միջին բիզնեսի վարկավորման համար, 2009-ին Համաշխարհային բանկը ևս 50 մլն դոլար գումար հատկացրեց փոքր և միջին բիզնեսի վարկավորման համար։ Այդ միջոցները հայ-գերմանական հիմնադրամի միջոցով տրամադրվում են փոքր և միջին բիզնեսին։ 90 մլրդ գումարից այս պահի դրությամբ, կարծում եմ, շուրջ 45 միլիարդն իրացված է ամբողջությամբ, ինչպես նաև խոշոր ձեռնարկություններին ուղղակի կառավարության միջոցով տրամադրված են վարկեր Մասնավորապես, մենք կարճաժամկետ միջոցներ ենք տրամադրել հանքահումքային ոլորտի ձեռնարկություններին։ Այդ վարկերը, որ տրամադրեցինք գարնանը, ամբողջությամբ վերադարձվեցին վճարելով ե’ւ մայր գումարը, ե’ւ տոկոսները։ «Հայռուսգազարդ»-ին տրամադրեցինք կարճաժամկետ վարկային միջոցներ, որոնք կմարվեն 2010 թ. գարնանը, ինչպես նաև ռուսական վարկի միջոցների հաշվին Կենտրոնական բանկին վերաֆինանսավորման նոր գործիք տվեցինք, որպեսզի Կենտրոնական բանկը վերավարկավորի արտահանման այն նախագծերը, որոնք ստեղծում են նոր աշխատատեղեր։ Հաջորդ ուղղությունը կառուցապատողներին տրամադրվող երաշխիքներն են։ Այդտեղ ծավալները մեծ չեն, չեն գերազանցում 6 մլրդ դրամը։ Սրանք էին մոտավոր ուղղությունները։ Այնուամենայնիվ, միայն այս վարկային միջոցների հաշվին այս պահի դրությամբ ստեղծված է շուրջ 5 հազար աշխատատեղ։

Հասմիկ Մկրտչյան, «Ռոյթեր» գործակալություն.

- Պարոն վարչապետ, տնտեսությունը դիվերֆիկացնելու համար ի՞նչ աշխատաքներ են կատարվում։ Կա՞, ծրագիր, որոնք են շեշտադրումները, ե՞րբ կլինի դիվերֆիկացիան։

- Սա լավ հարց է, որովհետև ուղղված է դեպի ապագան։ Շեշտադրումներ պետք է անենք այն ոորտներում, որտեղ ունենք հարաբերական առավելություններ։ Նաև պետք է ավելացնենք նրանց տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի մեջ։ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաները առաջին ոլորտն է, որտեղ մենք մեծ ներուժ ունենք և լուրջ անելիքներ։ Երկրորդը գյուղատնտեսության վերամշակման ոլորտն է, որտեղ մենք լուրջ բացեր ունենք։ Ցանկանում եմ հիշեցնել, որ 2009 թ. մենք աննախադեպ ակցիա ենք իրականացրել` օրգանիկ գյուղատնտեսության զարգացման համար պետությունը սուբսիդավորում է իրականացրել։ «Թամարա ֆրութ» ընկերությանը տրամադրել ենք 300 մլն դրամ սուբսիդիա, որպեսզի օրգանիկ գյուղատնտեսության նոր տեխնոլոգիաներ ներդրվեն ՀՀ-ում։ Ձեզ հետ այցելելով Վայոց ձոր, տեսանք դրա առաջին արդյունքները` ստեղծվում են որակապես նոր ձեռնարկություններ, ՀՀ-ում արդեն տնկիներ են արտադրվում, և օրգանիկ գյուղատնտեսությունը մեծ թափ է ստանալու։ Գյուղատնտեսական ապրանքների վերամշակման ոլորտում, նաև գյուղատնտեսական վերամշակված ապրանքների արտահանման համար լուրջ անելիքներ ունենք։ Հանքահումքային ոլորտում նոր տեխնոլոգիաների ներդրման խնդիր կա։ Մենք ունենք` առաջին փուլի վերամշակման ձեռնարկություններ, ոչ մետաղական ոլորտի հարաբերական առավելություններ, ունենք հումք, որը հնարավորություն է տալու ժամանակակից արտադրանք արտադրել։ Այս ոլորտի հայեցակարգը արդեն իսկ արժանացել է մեր օպերատիվ շտաբի հավանությանը, և մենք ձեր դատին կներկայացնենք ավելի մանրակրկիտ ծրագիրը, որը կառուցված է լինելու «պետություն-մասնավոր համագործակցություն» սկզբունքի վրա և ենթադրում է, որ առանց պետության մասնակցության հնարավոր չէ խոշոր ձեռնարկություններ կառուցել, իսկ այդ խոշոր ձեռնարկությունները խիստ անհրաժեշտ են հումքը վերամշակելու համար։ Դեռևս շարունակվում են բանավեճերը թեթև արդյունաբերության պոտենցիալի մասին, թե որն է լինելու մեր նշաձողը թեթև արդյունաբերության ոլորտում, որտեղ կարող ենք բացահայտել մեր հարաբերական առավելությունները և ինչ մասնագիտացում պետք է ունենա մեր թեթև արդյունաբերությունը։ Այստեղ արդեն իսկ կան մասնավոր ներդրումներ։ Գերմանական ընկերություն կա, որն այս տարի մեզ ներկայացրել է ծրագիր, որն ենթադրում է 8 հազար աշխատատեղերի ստեղծում, դրանցից մի մասը 2009 թ. արդեն ստեղծվել է` շուրջ 800 աշխատատեղ։ Կարևոր է, որ ՀՀ-ի տարբեր մարզերում պատվերներ են իջեցվում գերմանական ընկերության կողմից, իսկ հետագայում փոխում են նաև ձևավորումը և նոր մշակույթ են ներդնում ՀՀ-ում։ Սա մեզ համար հետաքրքիր ուղղություն է, բայց դեռևս բանավեճերը շարունակվում են այն առումով, թե որն է լինելու մեր առանձնահատկությունը։ էներգետիկայի ոլորտը խիստ հեռանկարային է` հաշվի առնելով նոր ատոմակայանի բլոկի կառուցումը, որի աշխատանքները թափով ընդհանում են։ Սրան զուգահեռ մենք հնարավորություն ենք ունենալու կտրուկ ավելացնել էլեկտրոէներգիայի արտահանման մեր կարողությունները, այստեղ ունենք մեծ ներուժ։ Փոքր ՀԷԿ-երի կառուցման և այլընտրանքային էլեկտրաէներգիայի արտադրության ոլորտում նույնպես, կարծում եմ, լուրջ անելիքներ ունենք։ Երեկ նախարարական կոմիտեի նիստում մենք հաստատել ենք արդյունաբերական զարգացման հայեցակարգը, որը փուլ առ փուլ ներկայացնելու ենք հանրության դատին ըստ ճյուղերի, ըստ ոլորտների, թե ինչ ներուժ ունենք մեր տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնելու առումով։

Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Պարոն վարչապետ, քիչ առաջ դուք խոսեցիք այն մասին, որ պետական պաշտոնյաները պետք է չզբաղվեն բիզնեսով։ Դուք տվյալներ ունե՞ք, որ պետական պաշտոնյաները զբաղվում են բիզնեսով, կարո՞ղ եք հրապարակել մի քանի անուններ, մասնավորապես, կառավարության անդամներից, կառավարությանն առընթեր մարմինների ղեկավարներից կոնկրետ մի քանի անուններ։ Դուք խոսեցիք տնտեսական մրցակցության հանձնաժողովի աշխատանքի արդյունավետության բարձրացման մասին։ Դեղ ներկրողներին մի քանի օր առաջ հանձնաժողովը տուգանեց 400 մլն դրամով, Ձեր կարծիքով դա արդյունավետության բարձրացման նշան էր, թե՞ հակառակը։ Շնորհակալություն։

- Ես կարծում եմ, որ մենք կարող ենք միասին գնահատական տալ, որ այսօր պաշտոնատար անձինք զբաղվում են բիզնեսով։ Այդ քաղաքական գնահատականը մենք կարող ենք տալ։ Պրոբլեմը հետևյալն է։ Մենք չենք ստեղծել օրենսդրական նորմատիվային հիմքեր, որոնք մեզ հնարավորություն են տալիս այս երևույթի հետ աշխատել։ Չենք ստեղծել, և հիմա պետք է ունենանք քաղաքական կամք` ընդունելու համապատասխան օրենսդրություն և ներդնելու հստակ մեխանիզմներ, որպեսզի դա լինի ոչ թե քաղաքական, այլ առարկայական գնահատական, որ լինեն մեր երկրում պատասխանատու մարդիկ, որոնք հսկում են այս գործընթացը և հանրությանը ներկայացնում են գնահատականներ։ Մեր պաշտոնատար անձինք իրավունք ունեն սեփականատերեր լինել, այս կամ այն բաժնետիրական ընկերությունում ունենան փայամասնակցություն, լինեն բիզնեսի լիակատար սեփականատերը, բայց նրանք իրավունք չունեն զբաղվել բիզնեսով, իրավունք չունեն կառավարել այդ բիզնեսը։ Եթե մենք գիտենք, որ մեր պաշտոնատար անձինք սեփականատեր են, մենք պետք է մեխանիզմ ստեղծենք, որպեսզի թույլ չտանք, որ կառավարի այդ բիզնեսը։ Այդ մեխանիզմները ժամանակակից քաղաքակիրթ աշխարհում ստեղծված են, և մենք այդ մեխանիզմները պետք է ներդնենք։ Ամենակարևոր մեխանիզմը բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց գործունեությունը հրապարակային և վերահսկելի դարձնելն է և առաջին հերթին հանրության կողմից, որպեսզի երբ ՀՀ վարչապետը ստանձնում է իր պաշտոնը, ձեզ ներկայացնի հայտարարագիր իր ունեցվածքի և եկամուտների մասին, իր հետ փոխկապակցված անձանց ունեցվածքի և եկամուտների մասին հայտարարագիր և տարեցտարի ցույց տա, թե իրավիճակն ինչպիսին է, և դուք էլ հնարավորություն ունենանք վերահսկելու։ Ստեղծվելու է հատուկ մարմին, որը, եթե կասկածներ լինեն, թե եկամուտներն ավելին են, քան հայտարարագրում են, հանրության առջև հանդես է գալու հաշվետվությամբ։ Այս հարցի շուրջ մենք ստացել ենք տեխնիկական օժանդակություն Եվրամիությունից, Համաշխարհային բանկից։ Նրանց էքսպերտները տվել են իրենց գնահատականները մեր օրենսդրական նախաձեռնության վերաբերյալ։ Մենք էապես բարեփոխել ենք մեր օրենսդրական նախաձեռնությունը, հաշվի առնելով նրանց դիտողությունները և առաջարկությունները։ 2010 թվականին այս խնդիրը դառնալու է Ազգային Ժողովի քննարկման առարկա, թե ինչպես այդ մեխանիզմները ներդնենք, որպեսզի Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանադրական նորմը աբողջությամբ գործի։ Մենք ոչ միայն քաղաքական գնահատականներ տալու հնարավորություն կունենանք, այլև ամբողջական վերահսկելու այդ գործընթացը։ Մենք չունենք մեխանիզմներ, որոնցով կարող ենք ձեզ ասել. «Այո, Տիգրան Սարգսյանը այս ընկերությունում ունի այսքան փայ, բայց Տիգրան Սարգսյանը չի զբաղվում այդ ընկերության մենեջմենթով, այդ ընկերության բիզնեսը ինքը չի կարգավորում և չի միջամտում»։ Այդպիսի հստակ տեղեկատվություն տրամադրելու մեխանիզմ այս պահի դրությամբ մենք չունենք, բայց դա է ստիպում մեզ, որ մենք զերծ մնանք անունների հրապարակումից և այս պահի դրությամբ ձեռնամուխ լինենք այնպիսի մեխանիզմների ստեղծման և ներդրման, որոնք այս խնդիրը կլուծեն և հետո միայն կկարողանանք գնահատականներ տալ։ Երկրորդ հարցը` դեղերի հետ առնչվող խնդիրների մասին։ Ես ծանոթացել եմ առկա հրապարակումներին, այդ թվում նաև` ձեր թերթում և կարող եմ ասել, որ կիսում եմ այն մտավախությունները, որոնք ձեր հոդվածում կային։ Մասնավորապես, որքանով է արդյունավետ 400 միլիոն տուգանքով պատժել դեղեր ներմուծողներին և վաճառողներին, և արդյոք այդ պատժամիջոցը նպաստելու է նրան, որ մենք գործ չենք ունենալու օլիգապոլիաների հետ այդ ոլորտում։ Ես համոզված եմ, որ խնդիրը դրանով չի լուծվում։ Ավելին, ես համոզված եմ, որ պրոբլեմը այլ տեղ է գտնվում։ Պրոբլեմը ենթադրում է, որ Տնտեսական մրցակցության հանձնաժողովը պետք է ունենա նոր գործիքներ ոլորտում ստեղծված իրավիճակի մասին բովանդակային դատողություններ անելու համար, ոչ թե ֆորմալ ճանապարհով գնալու։ Այսինքն, տնտեսական մրցակցության հանձնաժողովը պետք է ունենա այնպիսի ինստիտուտներ, որոնք այսօր ստեղծված են Կենտրոնական բանկում։ Դրանք վերլուծական հզորություններն են, որոնք հնարավորություն են տալիս գնահատականներ տալ շուկայում ձևավորված միջավայրի մասին և բացահայտել, թե շուկայում կոնկրետ որ տնտեսվարող սուբյեկտի վարքագիծն է ազդում մնացած սուբյեկտների վրա։ Սա է օլիգապոլիան։ Մենք ունենք 10 սուբյեկտ դեղերի ոլորտում, բայց այդ 10 սուբյեկտը չեն մեղավոր, որ գների տատանում է լինում, այլ այն սուբյեկտները, որ ունեն գերիշխող դիրք և իրենց վարքագծով ստեղծում են այդպիսի միջավայր։ Այդ սուբյեկտներին է պետք բացահայտել և պատժել, ոչ թե հավասարաչափ պատժել բոլորին։ Դրա համար այստեղ դեռևս անելիքներ ունենք, և համաձայն եմ ձեր գնահատականներին։

Լիանա Գյոզալյան, «Ռեսպուբլիկա Արմենիա».
- Պարոն վարչապետ, խոսելով հակաճգնաժամային ծրագրի մասին, դուք նշեցիք, որ դրական քայլերին հավասար նաև եղել են բազմաթիվ բացթողումներ։ Որո՞նք են հիմնականում այդ բացթողումները, որոնք դեռ անհանգստացնում են։
- Համար մեկ բացթողումը կայանում է նրանում, որ մենք վերջին տարիների ընթացքում ռեալ հատվածում ռեֆորմներում դանդաղել ենք։ Առաջին հերթին հարկային և մաքսային ոլորտի բարեփոխումներում ունենք էական թերացումներ, չունենք ներուժ, որպեսզի հիմա կարճ ժամկետում լրջագույն նոր ինստիտուտներ ներդնենք։ Մենք ազնվորեն խոստովանում ենք, որ այստեղ ունենք պրոբլեմներ և մեր ծրագրավորված միջոցառումներն էլ չենք կարողանում լիակատար, ամբողջությամբ ներդնել։ Ստիպված ենք լինում շատ միջոցառումներ հետաձգել։ Այս պահի դրությամբ մենք կատարել ենք մեր ստանձնած միջոցառումների 40 տոկոսը և հասկացել ենք, որ այնպիսի միջոցառումներ ենք ծրագրավորել, որ հիմա ուղղակի չենք կարողանում իրականացնել։ Դրա համար չունենք գիտելիքներ, չունենք պատրաստված մարդիկ, որոնք այդ գիտելիքների կրողներն են, չունենք տեխնիկական հնարավորություններ և պարզվում է, որ նաև դիմադրողականությունը շատ մեծ է, որը գալիս է ռեալ հատվածից։ Քանի որ հիվանդությունը երկար տարիների պատմություն ունի, վարքագծային կանոններ են ստեղծվել, որոնց հարմարվել են մարդիկ։ Այդ օլիգապալիաները հենց դա է նշանակում, որ տասնյակ սուբյեկտներ այս կամ այն ոլորտում որոշակի խաղի կանոնների են ընտելացել և այդ խաղի կանոնները փոխելը պարզվում է, որ շատ դժվար է։ Պրոբլեմը միայն մեզանում չէ, որ մենք ունենք կաշառակերության պրոբլեմ մեր ներսում, ինչի մասին ազնվորեն խոստովանում ենք և դառնում ենք «իսկ եթե գիտեք, ինչի չեք բռնում» քննադատության թիրախ։ Հասկանալի է, որ երևույթը շատ ավելի խորքային է, այստեղ մեկ-երկու անձի մասին չէ խոսքը գնում, այլ համակարգիփոփոխության մասին է խոսքը գնում և այստեղ մենք խոստովանում ենք, որ ունենք լրջագույն բացեր, բացթողումներ և անելիքներ։

Հովհաննես Քոսյան, «Ինտերֆաքս» գործակալություն.
- Պարոն վարչապետ, ինձ հետաքրքրում է Ռուսաստանից հավելյալ ֆինանսական օգնություն Հայաստանի Հանրապետությունը ակնկալում է, թե՞ ոչ, և ռուսական վարկի քանի՞ տոկոսն է արդեն ծախսվել։ Շնորհակալություն։

- Մոտավորապես 185 մլրդ դրամ է կազմում այն վարկը, որ մենք ստացել ենք Ռուսաստանից։ Այս վարկի բաշխվածությունը հետևյալն է, մոտավորապես 45 մլրդը աղետի գոտու վերականգնման աշխատանքներն են, սոցիալական ծրագիրն է իրականացվելու, արդեն 22 միլիարդը իրացրել ենք, մոտ 24 մլրդ կիրացնենք 2010 թ.։ Մի մասը` շուրջ 90 մլրդը Կենտրոնական բանկի հետ ինստիտուցիոնալ հարաբերություններ ենք ստեղծել և այդ միջոցները օգտագործելու ենք փոքր և միջին բիզնեսի վարկավորման, արտահանման խթանման համար, այն ձեռնարկությունների վարկավորման համար, որոնք ստեղծում են նոր աշխատատեղեր, տուրիզմի խթանման և այլն։ Այսինքն, այն բոլոր ծրագրերը, որոնք բխում են մեր տնտեսության դոկտրինից, պետք է վարկավորվեն։ Շուրջ 54 մլրդ դրամ մեր կայունացման հիմնադրամում է, որը Կենտրոնական բանկում է։ Լրացուցիչ ևս 100 մլն դոլարի խնդրանք ներկայացրել ենք մեր գործընկերներին։ Այս 100 մլն դոլարի ծրագիրն ամբողջությամբ նվիրված է լինելու ադամանդագործությանը։ Եթե մեզ հաջողվի գալ համաձայնության մեր ռուս գործընկերների հետ, «ԱԼՌՈՍԱ»-ի հետ ունենալ ինստիտուցիոնալ հարաբերություններ այդ պայմանագրի շրջանակներում, ապա մենք պատրաստ ենք ևս 100 մլն դոլար վարկ վերցնել, որն ամբողջությամբ կտրամադրենք ադամանդագործության ոլորտի արդիականացմանը, ժամանակակից բորսայի ստեղծմանը ՀՀ-ում և գործող մասնավոր ընկերություններին կսպասարկենք ռուսական հումքով։ Բնականաբար այդ 100 մլն դոլարանոց բեռը ծանրանալու է մանավոր հատվածի վրա, բայց դա լինելու է արտոնյալ վարկային միջոցներ, որը նրանց համար ստեղծելու է մրցակցային առավելություն։ Սա այն ծրագիրն է, որը դեռևս գտնվում է քննարկման փուլում։ Չգիտեմ ինչով կավարտվեն մեր բանակցությունները, բայց այդ բանակցություններին մասնակցում են նաև մասնավոր հատվածի ներկայացուցիչները, որովհետև մենք Ադամանդագործության և ոսկերչության ասոցիացիայի հետ համատեղ էլ ենք քննարկել այս խնդիրը, և նրանց հետաքրքրությունը կա։ Եթե ստացվի, եթե մասնավոր հատվածը այդ պայմանների հետ համակերպվի, ընդունի այդ պայմանները, ապա այս լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների ներգրավման պայմանագրին մենք պատրաստ կլինենք։ Այլ վարկային միջոցների ներգրավման խնդիր այս պահի դրությամբ Ռուսաստանի Դաշնության հետ մենք չունենք։ Բացի այս միջպետական հարաբերություններից, դուք գիտեք, որ ստեղծված է հակաճգնաժամային հիմնադրամը Եվրազեսի շրջանակներում, որտեղ շուրջ 8.5 միլիարդ դրամ արդեն կուտակվել է։ Ազգային ժողովը վավերացրել է Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությանը վերաբերող բոլոր փաստաթղթերը, և մենք նույնպես մասնակցում ենք այդ հիմնադրամի աշխատանքներին։ Մենք մեր առաջին փայամասնակցության վճարը արդեն իսկ կատարել ենք և կարող ենք ակնկալել, որ կարող ենք օգտվել վարկային միջոցներից, որ ուղղվելու են մասնավոր հատվածին։ Այս պահի դրությամբ շուրջ 5 խոշոր ծրագրեր, որ բխում են հակաճգնաժամային կայունացման հիմնադրամի կանոնադրությունից, մենք մշակում ենք մեր գործընկերների հետ։ Մասնավորապես` «Եվրազես» բանկն է այդ միջոցների կառավարման օպերատորը, և ակնկալիքներ ունենք, որ կարող ենք երևի թե մինչև 700 միլիոն դոլարի ծրագրեր ներկայացնել մասնավոր հատվածից, եթե կլինեն նման ծրագրեր, որ ունեն գրավչություն և կստանան վարկային միջոցներ։ Սա կարծես թե տնտեսական բլոկի վերջին հարցն է։

- Եթե քաղաքական բլոկին անցնենք...
-Չէ, էստեղ հերթագրվածներ կան։ Սոցիալական անարդարության խնդիրը համար մեկն է, որ մտահոգում է մեր բնակչությանը։ Անցնենք քաղաքականին, համեցեք։
- Պարո'ն վարչապետ, և այսօր, և վերջերս շատ է խոսվում օլիգոպոլիայի դեմ պայքարի մասին։ Չեմ ուզում շրջանցենք. հիշենք, որ, Դուք վերջերս եք անդամագրվել Հանրապետական կուսակցությանը։ Գաղտնիք չէ, որ օլիգարխների մեծ մասը այդ կուսակցության անդամներ են։ Ինձ հետաքրքրում է` կուսակցական լինելը չի՞ խանգարելու Ձեզ պայքարել օլիգոպոլիաների դեմ, կամ Դուք ինչպե՞ս եք պայքարելու ձեր կուսակից ընկերների դեմ։ Սա առաջին հարցը, և երկրորդը` այս տարվա ընթացքում` 2009-ին, երկու ավանդական կուսակցությունների շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունները, նախ` Ռամկավար-առազատական կուսակցության, բոլորովին վերջերս էլ Սոցիալ-դեմոկրատ հնչակյան կուսակցության ներքին պառակտումները կապում են Ձեր անվան հետ, մեղադրում են Ձեզ։ Ձեր մեկնաբանությունը այս հարցի կապակցությամբ։
- Շնորհակալություն։ Մի քանի հասկացություն ուզում եմ իրարից տարանջատենք։ Օլիգոպոլիա և օլիգարխ` սրանք տարբեր հասկացություններ են, որովհետև մենք ունենք ոլորտներ, որտեղ չկան օլիգարխներ, բայց կան օլիգոպոլիաներ, այսինքն` շուկայում կան շուկայի մասնակիցներ, բայց գնագոյացման արդար մեխանիզմները բացակայում են։ Դրա համար էլ կոշտ գներ են արձանագրվում։ Սա որակապես այլ խնդիր է, և մենք օլիգոպոլիաների դեմ ենք պայքարում, ոչ թե օլիգարխների։ Լա՞վ, սրանք տարբեր հասկացություններ են։ Հիմա անդրադառնանք «Հանրապետական» կուսակցությանը տրված գնահատականներին, որոնց հետ ես հանաձայն չեմ, որովհետև «Հանրապետական» կուսակցությունը այսօր իր անդամների քանակով համար մեկն է հանրապետության տարածքում, և դրանով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ կուսակցությունը վայելում է նաև բնակչության վստահությունը։ Հազարավոր սովորական մարդիկ` ուսուցիչներ, դասախոսներ, փոքր և միջին բիզնեսի, ինտելիգենցիայի ներկայացուցիչներ` գերակշիռ մասը նրանք են կազմում։ Երկրորդը` օլիգոպոլիաների դեմ պայքարը Տիգրան Սարգսյանի պայքարը չէ. դա մեր քաղաքական թիմի դիրքորոշումն է։ Իսկ մեր քաղաքական թիմը ղեկավարում է հանրապետության նախագահը, ով նաև «Հանրապետական» կուսակցության նախագահն է։ Կուսակցության անդամ դառնալը նշանակում է, որ մենք դեյուրե ֆիքսեցինք այն, ինչ որ դեֆակտո գոյություն ուներ։ Ես վարչապետ նշանակվելուց հետո հանդես եմ եկել որպես քաղաքական թիմի ներկայացուցիչ, որը ղեկավարում է հանրապետության նախագահը։ Եվ մեր նախարարները, փոխնախարարները, որ նույնպես անդամագրվեցին կուսակցությանը, հենց նույն տրամաբանության ներքո են գործել։ Մենք եղել ենք հանրապետության նախագահի թիմի անդամներ, և համագումարը լավագույն պահն էր` արձանագրելու իրողությունները։ Եվ մենք այդ իրողությունները արձանագրեցինք։ Այդ իրողությունները, կարծում եմ, շատ հարցերի պատասխաններ այսուհետ կտան, որովհետև շատ հարցեր էին առաջ քաշվում, բազմաթիվ սցենարներ, որոնք շատ հեռու էին իրականությունից։ Ինչ վերաբերում է ձեր երկրորդ հարցին` Ռամկավար-ազատական և Սոցիալ-դեմոկրատական հնչակյան կուսակցության հետ կապված, ես կարծում եմ, որ իմ կարողությունները իմ քննադատները գերագնահատում են, որ ես բանուգործ չունեմ անելու, նաև զբաղվում եմ միջկուսակցական հարաբերություններով։ Այդպիսի բան չկա։ Ես ի պաշտոնե հանդիպել եմ Հնչակյան կուսակցության ատենապետի հետ, ի պաշտոնե հանդիպել եմ նորընտիր, նոր ձևավորված Արմենական ռամկավար-ազատական կուսակցության խորհրդի անդամների հետ իրենց խնդրանքով։ Ես պարտավոր եմ, որպես վարչապետ, հանդիպել կուսակցության խորհրդի անդամների հետ, եթե նրանք այդպիսի խնդրանքով ինձ դիմում են։ Այս երկու կուսակցությունների ղեկավար մարմինները ինձ նման խնդրանքով դիմել են, և ես նրանց հանդիպել եմ, ինչպես հանդիպում եմ տարբեր քաղաքական գործիչների հետ, որոնք միշտ չէ, որ կիսում են այս մարդկանց տեսակետները։
Մարգարիտ Սարգսյան, «Հ2» հ/ռ.
- Պարոն վարչապետ, բարեփոխումներում այսօր խնդիր է դրված պետական կառավարման համակարգում հասնել արդյունավետության հավելման, մասնավորապես երեկ էլ կառավարության նիստում սրա վերաբերյալ հարց կար։ Հնարավո՞ր է, որ այս ճանապարհին, երբ հստակեցվեն գործառույթները, դրվի գերատեսչություններում` նախարարություններում, օպտիմալացման խնդիր։
- Ես ընդհանրապես, դրա կողմնակիցն եմ։ Մեր պետական ապարատը անարդյունավետ է աշխատում։ Իմ կարծիքով, մենք կարող ենք 30 տոկոսով կրճատել պետական ապարատը, բայց դա շատ դժվար գործընթաց է, և մեզանից պահանջվելու է առնվազն 5 տարվա ծանր աշխատանք։ Այդ աշխատանքը մենք կենտրոնական բանկում կատարել ենք և այն ունի երիտասարդ, բարձր վարձատրվող կոլեկտիվ։ Բայց նույնիսկ Կենտրոնական բանկում ահռելի դիմադրություն կար բիզնես պրոցեսների նկարագրությանը, աշխատատեղերի նկարագրությանը, աշխատանքների արդյունավետության գնահատման համակարգի, ռիսկերի բացահայտման համակարգի ներդրմանը, որովհետև բոլորին թվում է, թե սա բյուրոկրատական քաշքշոց է, փաստաթղթաշրջանառությունն է ավելանում. ի՞նչ կարիք կա նման բաներ անել։ Դավիթ Սարգսյանը, որ մեր աշխատակազմի ղեկավարն է, Կենտրոնական բանկում մեթոդաբանության վարչության ղեկավարն էր, և նա, պատասխանատու լինելով գործընթացի համար, ստիպված էր իր վարչությունում ներդնել նման բյուրոկրատական համակարգ, որը մեզ հնարավորություն էր տալիս գնահատելու` արդյունավետ են աշխատում, թե ոչ։ Նա ասում էր. «Թողեք աշխատենք. ինչո՞ւ եք չափանիշներով ու չափորոշիչներով խեղդում»։ Հիմա Աստված իրեն պատժեց, և ինքը պետք է երկրով մեկ այդ ռեֆորմն իրականացնի։ Բայց Կենտրոնական բանկի գիտելիքներն ու փորձը մեզ այսօր օգնում են. մենք մանրուքներով ենք տիրապետում բոլոր պրոբլեմներին, որովհետև ռեֆորմի ամեն էլեմենտ ներդնելու համար ստացել ենք լրջագույն գիտելիքներ, փորձ։ Պետք է նշեմ, որ մենք բոլորս մշտապես պետք է լսենք դասախոսություններ, մշտապես պետք է սովորենք և պետք է մեզ զերծ մնանք այն մարդկանցից, ովքեր վատ են վերաբերվում դասախոսություններին։ Դրանք վտանգավոր են մեր հասարակության համար։ Այն մարդիկ, որոնք պայքարում են դասախոսությունների դեմ, վատ են սովորել, և հիմա էլ ժողովրդի մեջ են բացասական տրամադրություններ տարածում` ասելով, թե դասախոսությունը վատ բան է։ Սովորելու ունակություն չունենալն է վատ բան, սովորելու դեմ ընդվզելն է ազգային հանցագործություն, որովհետև մենք փոշիացնում ենք մեր ազգային պոտենցիալը, եթե մեր երիտասարդների գլխում չենք դնում ժամանակակից մտածողություն։ Սա հանցագործություն է ազգի նկատմամբ։
Քաղաքական գնահատական է, որ հետո չասեք, որ եթե գիտեք մեղավորին, ինչու՞ անունը չեք տալիս։
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Կառավարության երեկվա նիստում Դուք հավանության արժանացրիք Քաղաքացիական օրենսգրքում, Քրեական, Քրեական դատաիրավական օրենսգրքում փոփոխությունների փաթեթին, որով լրատվամիջոցներին վիրավորանքի, զրպարտության և այլ մեղքերի համար կարող են տուգանել մինչև երկու միլիոն դրամ և, անշուշտ, ծանոթ եք նախագծին և գիտեք, որ դատարանն է որոշում` արժանի է տուգանքի, թե ոչ։ Դուք այսօր կարո՞ղ եք հայտարարել, որ Հայաստանում դատարանի կայացրած որոշումը անաչառ է, օբյեկտիվ, անկողմնակալ։ Եթե Դուք նման բան չեք կարող հայտարարել, ապա կարո՞ղ եք նկարագրել, թե ինչ կստացվի Հայաստանի մամուլի հետ, եթե այդ օրենքը ընդունվի։
-Շնորհակալություն։ Ցավոք, պետք է նշենք, որ Հայաստանի Հանրապետությունում այն մարմինները, որոնք ունեն պատժամիջոցներ կիրառելու լիազորություն, շատ հաճախ օբյեկտիվ և անաչառ չեն։ Դա իրողություն է, և նաև քաղաքական գնահատական։ Բայց դա արդյոք նշանակու՞մ է, որ մենք այդ ինստիտուտները չպետք է ունենանք, կամ որ այդ ինստիտուտները չպետք է կատարեն իրենց օրեսդրական պարտականությունները։ Եթե մենք գիտենք, որ հարկային մարմիններում ունենք պրոբլեմ, դա նշանակու՞մ է, որ հարկային մարմինները չպետք է հարկեր հավաքեն։ Եթե մենք դատական ատյաններում ունենք պրոբլեմ, դա նշանակու՞մ է, որ նրանք չպետք է կատարեն իրենց սուրբ պարտականությունները։ Եթե մենք այնտեղ ունենք պրոբլեմ, մենք պետք է ձեզ հետ քննարկենք, թե ինչպես լուծենք այդ պրոբլեմը։ Ես նաև տեղյակ եմ, որ մեր հասարակության մեջ կա մեծ անվստահություն դատական համակարգի նկատմամբ, և դա մեծագույն խոչընդոտ է տնտեսական զարգացման համար, որովհետև տնտեսավարող սուբյեկները իրենց տնտեսական կյանքը կազմակերպելիս միշտ պետք է վստահ լինեն, որ պաշտպանված են, և եթե այդ վստահությունը չկա, դա բերում է լրացուցիչ տրանզակցիոն ծախսերի ավելացմանը։ Բիզնեսով Հայաստանում զբաղվելը դառնում է ավելի թանկ, քան, ասենք, եթե բիզնեսմենը վստահ լիներ, որ խնդիրների առաջացման դեպքում դատական համակարգի միջոցով կարելի է ստանալ արդարացի լուծում։ Մենք բոլորս գիտենք, որ ունենք խնդիրներ և պետք է իրականացնենք փոփոխությունները, որ դրված են մեր ծրագրերում։ Դրանք բավականին լուրջ փոփոխություններ են։
Մենք հրավիրում ենք ձեզ համագործակցության մեր հակակոռուպցիոն ծրագրի շրջանակներում, որտեղ մանրակրկիտ նկարագրված են այն քայլերը, որոնք մենք պետք է իրականացնեք։ Նկարագրված է ձեր կողմից բացահայտված պրոբլեմը և նկարագրված է դրա լուծման ուղղությունները։ Այսօրվա դրությամբ միջազգային փորձագետները մեզ ասում են, որ ծրագիրը լավն է, որովհետև իրենց մասնակցությամբ է մշակվել, բայց չափազանց ծանր ծրագիր է։ Այսինքն` ինքը ծավալուն մեծ փաստաթուղթ է ստացվել, որպեսզի մենք այդ ծրագրից դուրս բերենք ամենակարևոր էլեմենտները, ամենակարևոր օղակները, որտեղ պետք է այդ փոփոխություններն իրականացնենք։
Հարց - Դուք չնկարագրեցիք այն իրավիճակը, որ ստեղծվել է «Ա1+»-ից հետո ...
- Ես կարծում եմ, որ զանգվածային լրատվամիջոցների հետ առնչվող խնդիրը այն խնդիրն է, որ գտնվելու է ձեր ուշադրության կենտրոնում, ի տարբերություն տասնյակ հարյուրավոր տնտեսական վճիռների, այս վճիռները գտնվելու են հանրության ուշադրության կենտրոնում և բուռն քննարկումների առարկա են դառնալու և համոզված եմ, որ մեր դատական համակարգը ունի կարողություններ, հնարավորություններ կայացնելու ազնիվ, արդար որոշումներ։ Եվ մենք ունենք այդպիսի տասնյակ հարյուրավոր ազնիվ և արդար որոշումներ։ Այն, որ մենք ունենք այդ համակարգում պրոբլեմներ, չի նշանակում, որ մենք չպետք է ընդունենք նաև այն պոտենցյալը, որ այնտեղ կա, այն իրողությունը, ես ձեզ հավաստիացնում եմ, որ այդ ոլորտում ձեր մատնանշված ռիսկերը հարյուրապատիկ ավելի ցածր են, քան տնտեսական վեճերին վերաբերող խնդիրներին։ Դրա համար այդտեղ ես վստահ եմ, որ մեր դատական համակարգը կապահովվի ազնիվ արդար որոշումների ընդունման գործընթաց` ձեր օժանդակությամբ, որովհետև դուք պետք է ապահովեք հրապարակայնությունը։
Լիլիթ Պողոսյան, «Հայոց աշխարհ».
- Պարոն վարչապետ, ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք Թուրքիայի խորհրդարանի կողմից արձանագրությունների վավերացման հետ կապված, եթե ունենք ժամկետների հետ կապված ինչ-որ նկատառումներ, և երկրորդ` այս համատեքստում հաճախ է խոսվում այն մասին, որ Հայաստանի Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը անդամակցել է մեղմ ասած, ոչ լավագույն պայմաններով հայրենական արտադրողի շահերը պաշտպանելու տեսանկյունից։ Այդ պայմանները արդյո՞ք վերջնական ու անբեկանելի են, թե կան հնարավորություններ ապագայում ինչ-որ բան փոխելու։ Շնորհակալություն։
- Շնորհակալություն։ Առաջինը ես չեմ ցանկանում կանխատեսումներով հանդես գալ, հայ-թուրքական հարաբերությունների հնարավոր զարգացումների վերաբերյալ, քանի որ հանրապետության նախագահը հստակ պատասխանել է բոլոր հարցերին։ Այսինքն` մեզ շատ քաջ հայտնի է, թե ցանկացած սցենարի դեպքում ինչպիսին է լինելու մեր վարքագիծը, դրա համար պետք չէ հիմա կանխատեսումներ անել, որովհետև գործողությունների մեր պլանը նախագահի կողմից հրապարակայնորեն ներկայացված է հանրությանը։ Մեր արտադրողների պաշտպանության տեսակետից պետք է արձանագրենք, որ համաշխարհային առևտրի կազմակերպության անդամակցությունը ստեղծում է բացառիկ հնարավորություններ, որովհետև դուք ստանում եք հնարավորություն այլ երկրներ արտահանելու ձեր ապրանքը և չհանդիպելու այդ երկներում մաքսային բարձր սահմանափակումներ։ Այսինքն` դա երկկողմանի գործիք է. մի կողմից դուք ազատականացնում եք ձեր շուկան, որը ավելացնում է մրցակցությունը, մյուս կողմից հնարավորություն եք տալիս ձեր հեռանկարային ձեռնարկություններին, որոնք ունեն մեծ պոտենցիալ իրականացնել ներդրումային ծրագրեր` վստահ լինելով, որ լինելով Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ, նրանք չեն հանդիպի խոչընդոտներ այն երկրներում, որտեղ մտադիր են իրականացնել իրենց ապրանքները։ Երկրորդը` հայրենական արտադրողին պաշտպանելու համար մենք բավարար այլ լծակներ և միջոցներ ունենք։ Եվ երրորդը` պետք չէ պաշտպանել հայրենական այն արտադրողին, որը իր գործունեությունը ծավալում է իր ժողովրդի առողջության հաշվին` մատուցում է անորակ, վտանգավոր ապրանքներ և ծառայություններ։ Այդ տեսակետից, կարծում եմ, համաշխարհային առևտրի կազմակերպության մասնակցության պայմանները մեզ համար բարենպաստ պայմաններ են` մինչև 10 տոկոս մաքսային տուրքերի կիրառման հնարավորությունը մենք ունենք և կիրառում ենք այն ապրանքատեսակների նկատմամբ, որի արտադրությունը մենք ունենք ՀՀ-ում, իսկ դա բավականին արդեն լուրջ առավելություն է, որ մենք տալիս ենք մեր արտադրողներին։ Դրանքից ավելը նշանակում է մտնել ժողովրդի գրպանը, որովհետև դա նշանակում է, որ կոնկրետ այս կամ այն արտադրողին, որ չի կարողանում որակյալ ծառայություն մատուցել, մենք ցանկացած գնով ուզում ենք պաշտպանել, ինչը շուկայական տնտեսության պարագայում վտանգավոր երևույթ է։
Հռիփսիմե Ջեբեջյան, «Առավոտ».
- Չնայած Դուք այսօր սկզբունքորեն չեք ուզում անուններ հրապարակել, բայց հարցս այդ շարքից է։ Վիկտոր Դալլաքյանը, երբ հայտարարեց, որ Հայաստանում չինովնիկները զբաղված են փողերի լվացմամբ, Դուք կառավարության նիստում նրանից պահանջել եք կոնկրետ անուններ հրապարկել, որպեսզի Հայաստանում միջավայրի փոխվի, որպեսզի անհիմն մեղադրանքներ չհնչեն, բայց Դուք էլ բազմաթիվ միջոցառումների ժամանակ ասել եք, որ միայն հարկայինում 2000-ից ավել կաշառակերներ կան, խնդրում եմ ասեք, թե որոնք են նրանք, որպեսզի Հայասատնում միջավայրի փոխվի։
- Ես ձեզ կուղարկեմ ցուցակը պաշտոնատար անձանց։ Վ. Դալլաքյանի հայտարարությունը, վերաբերում էր բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց, որոնք զբաղվում են փողերի լվացմամբ։ Սա սենսացիոն հայտարարություն էր ինձ համար, մինչև այդ ես այդպիսի հայտարարություն չէի լսել, ընդ որում Վիկտոր Դալլաքյանը հայտարարել է, որ գիտի այդ մասին։ Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձիք այդքան էլ շատ չեն, և եթե նա գիտե դրա մասին, բնականաբար, մենք խնդրեցինք նրան, որ հանդիպի ԿԲ-ի հետ, դատախազության հետ, որովհետև այսօր ՀՀ-ում ներդրված են այնպիսի համակարգեր, որոնք մանրակրկիտ զննում են փողերի լվացման երևույթը։ Եվ պետք չէ Հայաստանին գցել փողերի լվացման մի նոր ծուղակի մեջ։ Այդ երևույթը որակապես տարբերվում է կոռուպցիոն ռիսկերից, կոռուպցիայի երևույթից, հովանավորչությունից և այլն։ Դրա համար, ես կարծում եմ, որ ճիշտ էր, որ ես արձագանքեցի այդ հայտարարությունը։ Մենք ընդհանրապես մեր պատգամավորների հայտարարություններին շատ ուշադիր ենք վերաբերում և ճիշտ է, որպեսզի մենք արձագանքենք մեր գործընկերների հայտարարություններին։ Դա ստեղծում է նաև դիալոգ։ Պարզեցինք, որ դա քաղաքական հայտարարություն էր պարոն Դալլաքյանի կողմից, և դրանով իսկ ստացանք հարցի պատասխանը։ Իսկ եթե մենք ունենայինք հստակ տեղեկատվություն ինչպիսի ծավալների փողերի մասին է խոսքը, ապա կա համակարգ, որ հնարավորություն է տալիս ստուգել ՀՀ-ում այդ երևույթը ինչ ծավալներ է կազմում, ինչ մասշտաբներ, և այդ համակարգը, որ ներդրել է ԿԲ-ն ինչու չի ֆիքսում, եթե այդպիսի փաստեր կան։ Սա էր իմաստը։
Ժասմեն Վիլյան, «Իրավունք դե ֆակտո».
- Եթե թույլ տաք, պրն վարչապետ, մի փոքր քաղաքական հարց տամ։ Այստեղ հնչեց տնտեսական գնահատականը տարվա կտրվածքով, բացի հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հարցից, քաղաքական առումով, ի՞նչը կգնահատեիք տարվա կտրվածքով։ Մեկ ճշտում եմ ուզում անել, այստեղ ասվեց, որ «Միկա-ցեմենտ» ընկերությունը փակվել է. չի փակվել գործարանը, տեղեկացնեմ, որ սեզոնայնությամբ պայմանավորված, ինչպես ամբողջ աշխարհում աշխատանքները դադարեցվում են մինչև գարուն, վերազինվում է գործարանը, գարնանը նորից արտադրանք է տալու։ Շնորհակալություն։
- Առաջին հարցին պատասխանելու համար կարծում եմ, դեռևս ժամանակ է պետք, որ հեռվից նայենք 2009-ին, հեռվից խոշոր իրադարձություններն ավելի լավ են երևում, քան մոտիկից, դրա համար մեզ ձեզ հետ ժամանակ է պետք մարսելու համար բոլոր այն քաղաքական իրադարձությունները, որ տեղի ունեցան 2009 թվականի ընթացքում, տեսնելու համար, թե մեր ժողովրդի կյանքում ի՞նչ հետք են թողում այդ իրադարձությունները։ Օրինակ` ՀԴՄ-ների ներդրումը ունի՞ քաղաքական բովանդակություն։ Եթե հարյուր-հազարավոր մարդիկ փոխեցին իրենց վարքագծային կանոնները, կամ ամրագոտիների կիրառումը քաղաքակա՞ն իրադարձություն է, եթե վերաբերում է ցանկացած քաղաքացու և փոխում է նրա վարքագիծը։ Դժվար հարց է, դրա համար ժամանակ է պետք` մարսենք, տեսնենք` քաղաքակիրթ մշակույթը կմտնի՞ մեր առօրյա, թե՞ կպարզվի, որ ժամանակավոր հերթական միջոցառումն էր, որ մենք իրականացնում ենք և խորը հետք չի թողնում մեր ժողովրդի կյանքում։ Դրա համար մյուս տարի կամփոփենք։
Ռեպլիկ.
- Գիտեք, որ ՀԴՄ-ների պրոցեսը հետ է ընկնում…
- Տեղյակ ենք, որ իհարկե անելիքներ կան այդտեղ։ Մեզ մշտապես ՊԵԿ-ից ներկայացնում են, որտեղ տրվում է ոլորտի վիճակագրությունը, բայց այդ վիրուսը կարծես թե տարածվում է։ Մեկ-մեկ մեր թշնամիները կարողանում են այդ վիրուսին որոշ հատվածներում ոչնչացնել։ Մենք գնում ենք, սկսում ենք նորից տարածել։ Տեսնենք` ով ում կհաղթի, դրա համար մի քիչ ժամանակ է պետք, որպեսզի տեսնենք արդյոք այս դրական ավանդույթները մեր ժողովուրդը կընդունի։
Ռուբեն Մելոյան,«Ազատություն».
- Պարոն վարչապետ, Դուք Ձեր ներածական խոսքում նշեցիք, որ այս ճգնաժամային տարում հաջողվեց 16 տոկոսով բարձրացնել թոշակները, բայց մոտավորապես նույնքան թանկացան գազը, էներգիան և շուրջ 40 տոկոսվ պակասեցինք տրանսֆերները, ինչը զգալի հարված էր թոշակառուների համար։ Եկող տարվա համար ..
- Ավելացան քաղաքացիների խնայողությունները 35 տոկոսով, 800 մլն-ով ավելացան կուտակված փողերը, 15 հազար մեքենա ձեռք չբերվեց և այլն։
- Կառավարությունն ի՞նչ քայլեր է ձեռնարկում եկող տարվա համար, Դուք ասացիք, որ թոշակները չեն բարձրացվելու, կրկին թանկացում է սպասվում…
- Ես այդպիսի՞ բան ասացի, կկրկնեմ..
- Ինչպե՞ս եք փորձելու հարթել սոցիալական լարվածությունը, արդյո՞ք հնարավոր է Ռուսաստանին դիմել և որպես ռազմավարական գործընկեր ասել` այս ծանր վիճակում, օրինակ, մի թանկացրեք գազի սակագները։
- Շնորհակալություն։ Եվս մեկ անգամ անդրադառնանք այդ խնդրին։ Ես ասացի, որ պատրաստ չենք լրացուցիչ սոցիալական պարտավորություններ ստանձնել։ Մենք կուտակել ենք բավարար ռեզերվներ դիմագրավելու տարբեր փորձությունների։ Ինչ փորձություններ կլինեն, Աստված գիտե, բայց այդ փորձությունները գան, կկողմնորոշվենք, միգուցե սոցիալական նպաստներ են պետք ավելացնել, միգուցե աշխատավարձ, միգուցե նոր տիպի սոցիալական գործիքներ, չգիտենք, որովհետև դեռևս մեր տրամադրվածությունը լավատեսական է այն առումով, որ մենք ակնկալում ենք, որ վերականգնում տնտեսական ցուցանիշների 2010 թվականին։ Եվ եթե ամեն ինչ բարեհաջող ընթանա, բնականաբար սոցիալական լարվածությունը պետք է նվազի։ Բայց պետք է պատրաստ լինենք նաև տարբեր տիպի չկանխատեսված միջոցառումների։ Իհարկե, սոցիալական վիճակը ճգնաժամի պարագայում արդարանում է, բայց մենք արձանագրում ենք, որ մեր հակաճգնաժամային միջոցառումները տվել են իրենց դրական արդյունքները։ Միանշանակ, մեր քաղաքացիները չեն հայտնվել այն վիճակում, որում հայտնվեցին ԱՊՀ երկրների տասնյակ հազարավոր ընտանիքներ, որոնք չէին կարողանում իրենց ավանդները ստանալ բանկերից, որոնք չէին կարողանում իրենց աշխատավարձները, թոշակներն ու ընտանեկան նպաստները ստանալ։ Նման իրավիճակ Հայաստանում չի եղել։ Ավելին` մենք ստեղծել ենք հազարավոր նոր աշխատատեղեր, որը մեղմացրել է այս սոցիալական բարդ իրավիճակը։ Եվ սա դուք մեզ հետ միասին պատավոր եք ընդունել, որովհետև սա իրողություն է, իրականություն է։ Այն, որ տեղի է ունենում գների բարձրացում, առաջանում են նոր լրացուցիչ սոցալական խնդիրներ, այդ երևույթներին մենք ծանոթ ենք վերջին 20 տարվա ընթացքում, այդ երևույթները մեզ հետապնդել են։ Մեր խնդիրն է` ձևավորել այս մարտահրավերներին դիմագրավելու արդյունավետ համակարգ, առավելագույնս անելու, որպեսզի հաղթահարենք աղքատությունը և սոցիալապես անապահով ընտանիքների քանակը հանրապետությունում կտրուկ նվազեցնենք։ Մեզ համար չափազանց կարևոր է, որ դուք իմանաք, տեսնեք, ինչպես ենք մենք մտածում։ Եվ եթե դուք տեսնեք, թե ինչպես ենք մենք մտածում, ինչ տրամաբանությամբ ենք կառուցել մեր հակաճգնաժամային ծրագիրը, դուք կկարողանաք ճիշտ կանխատեսել մեր գործողությունները ապագայում։ Սա է մեզ համար կարևոր։ Բայց քանի որ իրավիճակը դեռևս դժվար կանխատեսել է, այսօր մենք զերծ ենք մնում այդպիսի սոցիալական բեռի ավելացման հայտարարություններով հանդես գալուց։
Հարց.
- Որտե՞ղ եք պատրաստվում, պարոն վարչապետ, դիմավորել Նոր տարին։
- Ես Նոր տարին դիմավորելու եմ Երևանում, իմ ընտանիքի հետ, բայց Նոր տարուց հետո չի բացառվում, որ 3-4 օրով լքեմ Հայաստանը և որոշ առողջական խնդիրներ լուծելու համար անցնեմ բժշկական հետազոտություն։ Դեռևս պարզ չէ. բանակցություններ ենք վարում բժիշկների հետ և իրենց կոնսուլտացիաներից հետո որոշում կայացնենք։ Միգուցե նաև չմեկնեմ, եթե պարզվի, որ ավելի լավ է այդ խնդիրները Հայաստանում լուծել։
Հարց.
- Ըստ Ձեզ, 2010-ին կպահպանվի՞ Ղարաբաղի հարցում դրական դինամիկան։ Իրանի մասնակցությունը կարգավորման գործընթացում հնարավոր համարում եք, թե՞ ոչ։ Եվ երրորդը` կարծես թե անարձագանք մնաց Սահակաշվիլիի հայտարարությունը Ղարաբաղի, հայ-թուրքական հարաբերությունների, սահմանի բացման հետ կապված. գուցե Դո՞ւք ստանձեք այդ պարտականությունը։
- Ղարաբաղի հարցի դինամիկան կարծում եմ, նույնը կլինի։ Իրանի մասնակցություն, կարծում եմ, չի լինի, քանի որ բանակցային գործընթացի ձևաչափը չի փոխվի։ Բարձրաստիճան քաղաքական գործիչների ոչ բոլոր հայտարարություններն է, որ անհրաժեշտ է մեկնաբանել։
- Պարո'ն վարչապետ, այս դժվար տարում ո՞րն եք համարում կառավարության ձեռքբերումը և զբաղված լինելով տնտեսական և հակաճգնաժամային այդքան դժվար հարցերով` Ձմեռ պապին հասցրե՞լ եք նամակ գրել, և ի՞նչ եք նրանից խնդրել։
- Ես կարծում եմ, որ սա այսօրվա ամենաբարդ հարցն էր։ Ճիշտ կլինի, որ ժամանակը և ժողովուրդը գնահատեն, որովհետև կարող է մեզ թվալ, թե դա ձեռքբերում է, բայց իրականում դա լինի մանրուք։ Հնարավոր է նաև հակառակը։ Մանրուք է, որ ՀՀ-ում մեր քաղաքացիները մեքենա նստելիս ամրագոտի են կապում. մանրուք է, կարծես թե, բայց տարիներ հետո կարող է պարզվել, որ դա մանրուք չէ։ Կարող է պարզվել, որ դրանից սկսվեց մեր վարքագծային փոփոխությունը, որովհետև մենք շատ ենք խոսում նրա մասին, որ ուզում ենք քաղաքակիրթ, զարգացած երկրների պես ապրել։ Դա նշանակում է, որ մեր քաղաքացիների վարքագիծը պետք է այդպիսին լինի, չէ՞։ Միգուցե մեր ամենակարևոր նվաճումը կլինի այն, որ մենք ձեզ հետ միասին կսովորենք մեքենայի պատուհանից աղբը դուրս չշպրտել։ Միգուցե դա կլինի ամենալուրջ, ամենակարևոր ձեռքբերումը։ Թողենք, թող ժողովուրդը դատի։ Իսկ Ձմեռ պապից ի՞նչ պետք է խնդրեմ։ Այսօր ամսի քանիսն է` 25-ը։ Ես ձեզ խոստանում եմ մի չորս օր կմտածեմ, դրա մասին հետո կասեմ ժողովրդին, թե ինչ եմ ես երազում։ Սպառեցինք, Սպառվել եք։ Բայց ես պատրաստ եմ ...
Հարց.
- Պարոն վարչապետ, մանկության կապույտ երազը իրականություն դարձե՞լ է։
- Գիտեք, այդ հարցը ինձ մի անգամ երեխաների հետ հանդիպման ժամանակ տվեցին, թե ինչ էի ես երազում։ Ես այն ժամանակ ասացի, հիմա էլ կրկնեմ։ 60-ական թվականներին Երևանը կհիշեք։ Երբ Երևանում մեծ մեքենաներ էին հայտնվում, երեխաների համար դա ապշեցուցիչ մի բան էր։ Երբ Անի հյուրանոցն էր կառուցվում, որի բակում մենք մեծանում էինք, այդ շինարարությունը մեզ համար ապշեցուցիչ էր, երբ մեծ մեքենաները գալիս էին։ Ես նայում էի, ասում էի` էս ի~նչ տեխնիկայի դրսևորում է։ Ես ասում էի` երազում եմ դառնալ այդ «կռազի» վարորդը։ Ի~նչ երջանկություն է այդ տեխնիկայի, այդ հրաշքի ղեկին նստել և այդ մեծ մեքենան աշխատացնել։ Եվ մենք այն ժամանակ լկստված չէինք խաղալիքների քանակով, և եթե մեր բակում որևիցէ մեկը ունենում էր այդպիսի մեքենա... Ընդ որում, Սովետական Միությունում այդ ռազմական արդյունաբերություն էր այդ խաղալիքները արտադրում։ Մեծ, ծանր խաղալիքներ էին, և երբ որևիցէ մեկը այդ մեքենայից ունենում էր, մնացածը երազում էր դրա մասին։ Այդ մեքենայից իրենք էլ ունենան` «կռազ»։
Շնորհակալություն։ Պարզվում է, չեք սպառել ձեր հարցերը։ Համեցեք։
Ռուբեն Մելոյան, «Ազատություն».
-Նախորդ հարցի հետ կապված մի ճշտում էի ուզում մտցնել։
- Այսինքն, դու ուզում ես ինձ տապալել. այն որ ես ...
- Հնարավո՞ր է, որ ինչպես նախկինում էր, կառավարությունը սուբիսդավորի գազի գինը։ Հնարավո՞ր է էդպիսի բան։
- Իմ մտքով նման բան չի անցել։ Եվ Ձեզ խորհուրդ եմ տալիս ոչ մեկի նման բաներ չհուշել։ Ոչ, ես կողմնակից չեմ։
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Այսինքն` գազի գնի սուբսիդավորումը սխալ էիք համարում այն ժամանակ։ Ես ճիշտ հասկացա՞։
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Հարց առաջին, ուրեմն։ Ինչու չէիք արտահայտվում այդ մասին, երկրորդ
- Որտեղ՞։
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- ... որպես Կենտրոնական բանկի նախագահ։
- Այսինքն, Դուք ուզում եք, որ Կենտրոնական բանկի նախագահը ներքաշվի քաղաքական քննարկումների մեջ։ Կենտրոնական բանկի նախագահը բազմաթիվ առաջարկություններ է ներկայացնում, կարծիք է հայտնում և այլն։ Բայց ԿԲ նախագահին չի կարելի թույլ տալ, որ հայտնվի քաղաքական դեբատների հարթությունում։
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Լավ, մեկ ու կես տարի Դուք արդեն վարչապետ եք։ Մեկ ու կես տարի անց միայն մենք իմացանք, որ Դուք դեմ եք այդ սուբսիդավորմանը։ Շնորհակալություն։ Դա էլ բավականին ուրախալի արդյունք է։
- Չէ, ոչ միայն ես։ Բավականին քաղաքական գործիչներ, բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք, շատ հարցերի շուրջ դեմ են լինում և դա ոչինչ չի նշանակում։ Երբ որ որոշվում է, երբ որ ընդունվում է քաղաքական որոշում։ Քաղաքական թիմը պարտավոր է այդ որոշումը ի կատար ածելու, որովհետև միշտ չի, որ մենք ենք ճիշտ մեր գնահատականներում։

Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Այսինքն, միգուցե սխալվում եք և սուբսիդավորումը ճի՞շտ է։
- Կարող է պատահի, որ ես եմ սխալ։ Չէ՞որ, Դուք գտնում եք, որ դա հաճախակի է լինում։ Ուրմեն թույլ տանք մարդկանց իրենց իրավունքից օգտվեն սխալվելու։
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Պարոն վարչապետ, Դուք թերթերի փակման, այսինքն նախորդ հարցին, որ պատասխանեցիք, ասացիք հասարակական հնչեղություն կառաջանա։ Դո՞ւք վստահ եք, որ դատարանը կկայացնի անաչառ վճիռներ, և այլն, և այլն։
- Եվրոդատարան կհասնի գործը։
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Այո, երբ թերթը փակվեց, չորս տարի հետո Եվրոդատարանի բացելն իմաստ չունի։ «Ա1+»-ի պատմությունը Դուք լավ հիշում եք, երբ 2002 թվականին «Ա1+»-ը փակվեց, շատ անչառ, շատ օբյեկտիվ որոշումներ ընդունեցին մի քանի ատյաններով դատարանները։ Հետո գնաց Եվրոդատարան, բեկանվեց, պարտադրեցին, որ սխալը ուղղվի «Ա1+»-ի հետ կապված հենց նույն դատական ատյաններում սխալը չուղղվեց։ «Ա1+»-ը չվերադարձավ եթեր, բայց մեր դատարանների անաչառ որոշումը մնաց ու այդ մի օրինակը, որ մի լրատվամիջոցի հետ է եղել բավարար չի պնդելու համար, որ նույնը լինելու է նաև մյուս լրատվամիջոցների հետ ի հեճուկս Ձեր կանխատեսումների։ Շնորհակալություն։
- Ակնհայտ է, որ մեկ օրինակը բավարար չէ ցանկացած ոլորտում։ Կարծում եմ նստածներից բոլորդ կհամաձայնեք, որ մեկ օրինակով դատողություններ անել երևույթների մասին ճիշտ չէ։ Հակառակը ...
Հայկ Գևորգյան, «Հայկական ժամանակ».
- Պարոն վարչապետ, ես հարցը կոնկրետացնեմ։ Երկրորդ դեպքը «Չորրորդ իշխանության» փակելը, որը վերածվեց ինքնիշխանության։ Շնորհակալություն։
Ուրեմն երրորդը, չորրորդը, հինգերորդ դեպքերը այս պահին չեմ հիշում։ Ես ձեզ գրավոր կներկայացնեմ։
- Դուք սպառեցի՞ք ձեր հարցերը։ Թե իմ պատասխանը նոր հարցեր առաջացրեց։ Համեցեք, եթե «Ա1+»-ից բացի ուրիշ հարցեր ունեք։ Խնդրեմ։
Ես ասում եմ, որ չափազանց կարևոր է, որ Դուք հասկանաք, թե ինչպես եմ ես մտածում։ Դրա համար մտածողության մեթոդաբանությունը կարևոր բան է։ Եվ դուք էլ պետք է հետևեք դրան, էլի։ Մեկ օրինակով հեռու գնացող դատողություններ անել չի կարելի։ Ընդամենը սա եմ ասում և Դուք էլ պարտավոր եք համաձայնվել դրա հետ։ Այս ձևակերպման հետ։ Դրա համար Դուք սկսեցիք ուղղել ձեր մտածողությունը։ Ասել` ոչ, մեկ օրինակով չէ, այլ «ի հեճուկս Ձեզ» օրինակները երեքն են, կամ չորսը, հինգը։ Ես «Ա1+»-ի մասնագետը չեմ և գիտակը չեմ, և չեմ կարող հիմա խորանալ դատական գործընթացի մեկնաբանություններին, բայց ես գիտեմ հետևյալը։ «Ա1+»-ի որոշումը, որ մենք ստացանք Եվրոդատարանից արձանագրել էր, որ բովանդակային առումով մեր դատարանը ճիշտ կամ սխալ որոշումների հետ խնդիր չունի։ Եվ նրանք պրոցեդուրալ խնդիր էին մատնանշել, որը ամբողջությամբ վերացվել է և ավելին մեր կառավարությունը որդեգրել է կարևոր մի սկզբունք։ Ցանկացած որոշում, որ գալիս է Եվրոդատարանից, որը վերաբերում է մեր դատական համակարգի որոշումներին, ենթարկվում է լրջագույն ուսումնասիրության։ Մենք վերացնում ենք այն հիմքերը, որոնք ծնում են այդպիսի որոշումներ։ Եվ չկա Եվրոդատարանի որևիցէ մի որոշում, որի վերաբերյալ մենք չենք կայացրել ինստիտուցիոնալ որոշումներ, օրենսդրական փոփոխություններ, ենթաօրենսդրական ակտերի փոփոխություններ, որոնք ի սպառս վերացնելու են դրա կրկնվելու հնարավորությունը։ Պետք է գնանք առաջ, պետք է կատարելագործենք մեր դատական համակարգը։ Դրա համար «Ա1+»-ի հետ կապված Ձեր գնահատակնենրի հետ համաձայն չեմ։ «Ի հեճուկս Ձեզ» ուզում եմ ասել, որ ես հավատում եմ, որ մենք կկարողանանք մեր արդարադատության համակարգը փուլ առ փուլ հասցնել այն աստիճանի, որ այն կվայելի մեր ժողովրդի վստահությունը։
Հարություն Խաչատրյան, «Նոյյան տապան».
- Պարոն վարչապետ, ես կխնդրեի մի փոքր ճշգրտում։ Դուք ասացիք, որ խոշոր ձեռնարկությունները այս տարվանից պետք է իրականացնեն պարտադիր աուդիտ և հրապարակեն դա։ Դրա համար ինչ-որ օրենսդրական փոփոխություն է պետք, թե ինչ որ օրենսդրական ակտ կա կամ կլինի։
- Դրա համար Ազգային ժողովը ընդունել է օրենք, որը մտել է ուժի մեջ։ Չե՞ք հետևել, բուռն դեբատներ էին ընթանում Աժ-ում, թե որ ձեռնարկությունները պետք է անցնեն պարտադիր արտաքին աուդիտ։ Եվ այդ բուռն քննարկումների արդյունքում մենք ԱԺ-ի մեր գործընկերների հետ եկանք այն լուծման, որ 2010 թ-ին մեկ միլիարդից ավել շրջանառություն ունեցող ձեռնարկությունները, անկախ նրանց կազմաիրավական ձևից պարտավոր են արտաքին աուդիտ իրականացնել և հրապարակել արտաքին աուդիտի հավաստիացումով իրենց ֆինանսական հաշվետվություները։ Եվ դա, այդ օրենքը ԱԺ-ի կողմից արդեն ընդունվել է։ Եվ 2009 թվականի գործունեության արդյունքները 2010-ին պետք է հրապարկվեն։
Հարգելի գործընկերներ, որպեսզի մենք չմտնենք արդեն երկխոսության մեջ, թույլ տվեք ձեզ շնորհակալություն հայտնել, որ դուք 2 ժամից ավելի լսեցիք իմ պարզաբանումները։ Հույս ունեմ, որ ձեզանից շատերի համար հասկանալի է, թե ինչպես ենք մենք մտածում մշակելիս մեր ծրագրերը, որոնք են մեր գնահատականները։ Հուսով եմ, որ դուք կարողացել եք հաղթահարել 2009 թ.-ի բոլոր դժվարությունները, կուտակել եք խնայողություններ մեր քաղաքացիների պես` դիմագրավելու նոր մարտահրավերները։ Ես ցանկանում եմ բոլորիդ 2010 թվականի ընթացքում միայն բարի տրամադրություն, սեր ձեր ընտանիքներում, խաղաղություն մեր երկրին, համերաշխ մթնոլորտ։Բազմաթիվ այլ հիմնախնդիրների վերաբերյալ մենք հնարավորություն կունենաք զրուցելու 2010 թվականի ընթացքում, որը վստահ ենք լինելու է ավելի լավը, քան 2009 թվականը։ Շնորհակալություն։